Ұлттық банк мемлекеттік қордың қаржылық есептілік аудитін қорытындылай келе, мемлекеттік бюджеттің ұлттық қордан 5,6 трлн теңгені алыпық қой,анын анықтады, бұл көлем 1 жылдық түсімнен артық.
«Делойт» компаниясының аудитіне сәйкес:
- 2024 жылы таза активтер 34,7 трлн теңгеден асты;
- Қаржы министрлігінен түскен жалпы сома 3,8 трлн теңгені құрады;
- республикалық бюджетке кепілдендірілген және нысаналы трансферттер түрінде қаражат алу 5,6 трлн теңгені құрады;
- «Ұлттық қор — балаларға» бағдарламасы бойынша міндеттемелер сомасы 349,1 млрд теңгені құрады.
Үкімет Ұлттық қордан түскен ақшаны пайдалануды жалғастыруда, себебі ол кепілге салынған бюджеттен шығып қалуда. Елдің мемлекеттік қарызы өсуде, инфляция қалыпты жоғары күйінде қалып отыр, ал ағымдағы базалық мөлшерлеме бизнестің өсуіне ықпал етпейді.
- Ұлттық қор 2000 жылы елдің шикізаттық кірістерінен түсетін қаражатты қазақстандықтардың болашақ ұрпағы үшін жинақтау үшін құрылды.
- Алайда 2007 жылдан бастап жыл сайын Ұлттық қордан республикалық бюджетке кепілдендірілген және мақсатты трансферттер түрінде қаражат алынады.
2019 жылы президент Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық қор қаражатын ағымдағы проблемаларға жұмсауды тоқтатуды талап еткен болатын. Оның пікірінше, мемлекеттік қордан бөлінетін трансферттер бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастыруға бағытталған бағдарламалар мен жобаларға ғана бөлінуі тиіс.
Премьер Олжас Бектеновка елді бюджеттік кризистен алып шығуы үшін оған кемінде 2027 жылдың аяғына дейін өз өкілеттілігін сақтау қажет
Өткен жылы Халықаралық валюта қорының Қазақстандағы миссиясының басшысы Николя Бланше журналистерге ұйымның қаржы талдаушыларының арасында Ұлттық қор қаражатын шамадан тыс пайдалану ерекше алаңдаушылық тудырып отырғанын айтты.
Бланшенің айтуынша, бұл оның болашақ ұрпақ үшін ұзақ мерзімді ресурс ретіндегі стратегиялық рөліне қайшы келеді. Ол тіпті Ұлттық қордың «сілкінісі» бюджет тапшылығын сақтап отыр деген пікірімен бөлісті.
- 2024 жылдан бастап Қазақстанда «Ұлттық қор — балаларға» бағдарламасы іске асырылуда, ол бойынша Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық кірісінің 50% -ы әрбір қазақстандық баланың пайдасына бөлінеді.
- Бұл қаражат жеке шоттарда жинақталады және кәмелетке толған кезде пайдалануға болады. Алғаш рет «Ұлттық қор — балаларға» бағдарламасы бойынша ақша 2024 жылы есептеле бастады. Ол кезде әр баланың шотына 100,52 доллар түсті.
- 2025 жылдың қаңтар айының соңында Ұлттық банк қазақстандық балалардың шоттарына 129 доллар аударылғанын хабарлады.
2024 жылғы республикалық бюджеттің алғашқы нұсқасына сәйкес, Ұлттық қордан кепілдендірілген трансферт ретінде 3,6 триллион теңге алу жоспарланған еді.
- Алайда 2024 жылы трансферт іс жүзінде 5,6 триллион теңгеге дейін өсті.
- Ұлттық компаниялардың акцияларын алып-сату арқылы тағы 500 миллиард теңге тартылды. Сонымен былтыр Ұлттық қордан рекордық қаржы – 6,1 триллион теңге алынған.
- Бұл қаржы бюджет шығындарының 20 пайызын жапты.
2024 жылы мемлекеттік бюджет (республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттерді қоса алғанда) 30,7 триллион теңге шығындады.
- Оның 85 пайызы — жалақы, әлеуметтік төлем, жөндеу сынды күнделікті айналымдағы шығындар.
- Қалған 15 пайызы ғана дамуға, яғни инфрақұрылымды дамыту, өндіріс ашу, нысандар салуға жұмсалды.
- Республикалық және жергілікті бюджеттер салық (КПН, ИПН, НДС, НДПИ) пен басқа да түсімдерден (айыппұл, дивидендтер, мемлекеттік меншікті сату) 21,5 триллион теңге жинады.
- Ұлттық қордан келген 5,6 триллион теңгені қоссақ, мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі 27,1 триллион теңгеге шыққан.
- Сонда кіріс пен шығыс арасындағы дефицит 3,6 триллион теңге болды.
- Осы дефицитті Үкімет 7,5 триллион теңге қарыз алу арқылы жапты.
- 7,5 триллион теңгенің 3,6 триллионы дефицитті жабуға,
- Қалған 3,9 триллион теңгесі бұған дейін алынған қарыздарды өтеуге кетіп отыр.
Сонда жыл сайын біздің қарызды өтеуге деген шығындарымыз ұлғая бермек. Мысалы, 2024 жылы мемлекеттік қарыз көлемі 31,8 триллион теңгеге жетіп, сол жылы қарыздарды өтеуге 5,9 триллион теңге жұмсалды. Жалпы бұл мәселені шешудің жағымды кейсі, немесе отандық тәжірибесі жоқ екенін сарапшылардың бәрі айтады. Бұрынғы КСРО елдері үшін бұл тәжірибе тыңнан сүрлеу салумен бірдей. Алғашында Үкімет осы қадамдардың бюджеттік кризисті шешуге жеткілікті, әлде жеткіліксіздігін байқап көреді. Олжас Бектеновтың өз командасымен ең ауыр реформаны атқарайын деп тұр. Ойдағыдай істеп, елді бюджеттік кризистен алып шығуы үшін оған кемінде 2027 жылдың аяғына дейін өз өкілеттілігін сақтау қажет.
