Премьер-министрдің орынбасары – ұлттық экономика министрі Серік Жұманғариннің төрағалығымен өткен кеңесте азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің тетіктері сараланып, төмендегідей шешімдер қайта нақтыланды. Сондай-ақ кеңесте Серік Жұманғарин тарифтердің өсуінің инфляцияға ықпалын төмендету мәселелері бойынша Табиғи монополияларды реттеу комитетінің төрағасын тыңдады. Кеңес қорытындысы бойынша ел тұрғындарын қазақстандық өнімдермен қолжетімді бағамен қамтамасыз ету жұмыстарын жеделдету жөнінде нақты тапсырмалар берді
Не өзгерді? Фото: primeminister.kz
- Азық-түлік қауіпсіздігі екі негізгі элементке негізделеді: азық-түліктің физикалық қолжетімділігіне Ауыл шаруашылығы министрлігі, ал экономикалық қолжетімділігіне Сауда және интеграция министрлігі жауап береді.
- Азық-түлікпен қамтамасыз ету бойынша нақты іс-шаралар АӨК-ті дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы мен 2028 жылға қарай ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемін екі есеге арттыру жөніндегі Жол картасында бекітілген.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректеріне сәйкес, 2021–2024 жылдары жалпы өнім көлемі 11,3%-ға өсіп, 7,5 трлн теңгеден 8,3 трлн теңгеге жетті. Оның ішінде өсімдік шаруашылығы 14%-ға (4,4-тен 5 трлн теңгеге дейін), мал шаруашылығы 5,6%-ға (3,1-ден 3,29 трлн теңгеге дейін) артты. 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында өсім 3,7%-ды құрап, 1,8 трлн теңгеге жетті.
Азық-түлік өнімдерін өндіру көлемі 10,5%-ға өсіп, 1,8 трлн теңгені құрады. Сүт, ет, ұн, макарон өнімдері, өсімдік және сары май өңдеу көлемі артты.
Ауыл шаруашылығы вице-министрі Ермек Кенжеханұлының айтуынша, Қазақстан өзін негізгі азық-түлік өнімдерімен 80-100% және одан да жоғары деңгейде қамтамасыз етіп отыр.
Аталған бағыттардағы тәуелділікті төмендету үшін инвестициялық жобалар іске асырылуда.
- Атап айтқанда, 2022–2024 жылдары қуаттылығы 144 мың тонна болатын 17 құс фабрикасы іске қосылды.
- Бұл құс етімен қамтамасыз ету деңгейін 67%-дан 79%-ға жеткізді. 2028 жылға дейін тағы 41 кәсіпорын іске қосылып, толық өзін-өзі қамтамасыз етуге қол жеткізіледі.
Сауда және интеграция бірінші вице-министрі Айжан Бижанованың айтуынша, жыл басынан бері бағаның өсу қарқыны айтарлықтай бәсеңдеген. Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бағасының орташа өсімі 8%-ды құрады, ал екінші тоқсаннан бастап қарқынның бәсеңдеуі байқалады: сәуірде 1,6%, мамырда 1%, маусымда 0,7%, шілдеде 0,4%, тамыздың екі аптасында небәрі 0,1%.
«15 азық-түлік өнімі (күнбағыс майы, сүзбе, жұмыртқа, тұз, қарақұмық, күріш, ұн, көкөніс және т.б.) бойынша Қазақстанда ЕАЭО елдерінің ішінде ең төмен нарықтық бағалар тіркелген. Сүт пен сиыр еті бойынша Қазақстан тек Беларусьтан кейін тұр, құс еті бойынша – Беларусь пен Ресейден кейін, ал сары май бойынша – Қырғызстаннан кейін», – деді бірінші вице-министр.
Бағаны ішкі нарықта тұрақтандыру үшін мемлекет бордақылау алаңдарын дамытуға, ет кластерін құруға қолдау көрсетіп, өңірлер мен ірі қалаларда фермерлерге тегін сауда орындары ұсынылатын жәрмеңкелер өткізіп келеді.
Қазақстанда азық-түлік қауіпсіздігі мәселесі қайта өзекті сипат алып отыр. Energyprom.kz сарапшыларының талдауынша, 2025 жылдың алғашқы төрт айында елдегі бірқатар негізгі азық-түлік түріне деген сұраныс дерлік толықтай импорт арқылы қамтамасыз етілген.
Ең алаңдатарлық жағдай қант нарығында.
Биыл сатылған қанттың 73,8%-ы сырттан әкелінген, оның басым бөлігі — Ресейден. Егер көршілес елдер, әсіресе Мәскеу экспорттық квоталарды қысқартса, Қазақстан қайтадан қант тапшылығына ұрынып, баға күрт көтерілуі мүмкін.
Импорттың ең жоғары үлесі байқалатын тағам түрлері:
- Шай мен кофе – 76,3%
- Шоколад – 61%
- Ашытқы – 62,8%
- Балық және теңіз өнімдері – 51,7%
- Приправа, жаңғақ пен консервіленген көкөністер – көбіне шетелден
Бұған қоса, ірімшік, жеміс-жидек, көкөніс, шұжық, макарон және құс еті сияқты өнімдердің де импорт үлесі айтарлықтай жоғары (бірақ әзірге 50%-дан аспайды).
Азық-түлік импортына тәуелділік Қазақстан үшін тек экономикалық емес, геосаяси тәуекел де туғызады. Қазір әлемде азық-түлік тапшылығы, экспорттық шектеулер мен логистикалық дағдарыстар көбейіп келе жатқанда, ішкі нарықты шетелдік өнімге байлап қою — қауіпті саясат, дейді сарапшылар.
Қазақстан бұған дейін де бірнеше рет қант, жұмыртқа, пияз, күнбағыс майы сияқты өнімдердің тапшылығын бастан өткерді. Мұндай дағдарыстар сыртқы нарықтағы өзгерістерге шамадан тыс тәуелділіктен туындайды. Ал ішкі өндіріс әлі күнге дейін импортпен толық бәсекеге түсе алмай отыр.
Сарапшылардың пайымынша, қазіргі ахуалды өзгерту үшін:
- Агроөнеркәсіп кешеніне тікелей инвестицияны арттыру,
- Шикізат экспортына тәуелділікті азайтып, терең өңдеу өндірісін дамыту,
- Инфрақұрылым мен логистиканы жақсарту,
- Аймақтық кооперацияларды жолға қою қажет.
Сондай-ақ, азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін тек маусымдық емес, стратегиялық деңгейде қарау керектігі айтылып отыр.
