Ұлттық қорға тәуелділігіміз неге тереңдеп кетті деген сауалға Үкімет толыққанды жауап берді. Осы Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов АIF аясында 2030 жылға дейін бюджет бұл трансферттерсіз жүре алмайтынымызды, уәде емес, тек қана өзінің болжамы екенін айтты. Оның айтуынша, бес жылға жуық уақытта Ұлттық қордан 2-2,5 трлн теңге тұрақты алынады. «Өткен жылы ол жерден шамамен 6 трлн теңге алынғанын ескерсек, бұл жақсы нұсқа. Оған облигациялар да кіреді» дейді Ұлттық банк төрағасы.
Бұған дейін Жоғары аудиторлық палата бюджет шығыстарының жартысына жуығы Ұлттық қор мен қарыз қаражаты есебінен өтелетінін мәлімдеген болатын.
2030жылдан кейін не болады?
Сарапшылар Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына 2030 жылдан кейін жаңа сын-қатерлерге бейімделу және әлеуметтік маңызы бар жобаларды қаржыландыру көзі ретінде де, сондай-ақ экономикалық тәуекелдерді басқару үшін тұрақты құрал ретінде де рөлді сақтау қажет деп болжайды.
Экономист Арман Бейсембаевтың айтуында. Қазақстанның Ұлттық қоры заңды түрде жеке ұйым емес, Ұлттық банкі басқаратын шоттар жүйесі.
«Ұлттық қор жеткілікті жабық құрылым және онда қанша ақша бар екені белгісіз, себебі қордың аудиті болған жоқ және оның активтерінде не бар екенін ешкім де білмейді. Мұның бәрі Ұлттық банктің айтуы бойынша ғана беріледі» дейді Бейсембаев.
Ұлттық қордың активтері
Қаржы министрлігінің ақпаратына сәйкес, соңғы үш жылда Ұлттық қордың активтері өсті: 2021 жылы — 59,4 млрд доллар, оның ішінде 55,3 млрд доллары — валюталық активтер, 2022 жылы — 57,9 және 55,7 млрд доллар, тиісінше 2023 жылы — 65,7 млрд доллар және 60 млрд доллар.
- 2010 — 33,7 млрд, АҚШ доллары
- 2011 — 46,5 млрд, АҚШ доллары
- 2012 — 58,5 млрд, АҚШ доллары
- 2013 — 71,4 млрд, АҚШ доллары
2014 — 75,2 млрд, АҚШ доллары
2015 — 65,7 млрд, АҚШ доллары
2016 — 64,2 млрд, АҚШ доллары
2017 — 61,7 млрд, АҚШ доллары
2018 — 61,6 млрд, АҚШ доллары
2019 — 65,5 млрд, АҚШ доллары
2020 — 61,4 млрд, АҚШ доллары
2021 — 59,5 млрд, АҚШ доллары
2022 — 57,9 млрд, АҚШ доллары
2023 — 65,7 млрд, АҚШ доллары
2024 жылғы мамырда — 65,7 млрд, АҚШ доллары
Ұлттық қордың валютасы АҚШ доллары болып табылатынын атап өткен жөн.
- Ұлттық банктің есебі бойынша, соңғы 10 жылда Ұлттық қордан таза алымдардың жалпы көлемі минус 23 млрд долларды құрады, ал инвестициялық кіріс 8 млрд долларды құрады. Жиынтығы — 10 жыл ішінде Қор активтерінің нетто-төмендеуі минус 15 млрд долларды құрады.
- Ұлттық банктің мәліметінше, 2023 жылғы сәуірдің аяғында Ұлттық қордың активтері бір айда 0,5% -ға ұлғайып, 58,7 млрд долларды құрады.
- Тек наурызда ғана қордың инвестициялық кірісі 1,5 млрд долларды құрады.Бірақ жыл сайынғы динамикаға қарасақ, бұл сома тұрақты өсіп отырған жоқ. Қайта, кей жылдары күрт өсіп, кейін қатты төмендеген. Тек 2011-2013 жылдардың өзінде қорға $70 млрд доллар түскен. Бұл жылдары мұнай бағасының құны 100 доллардан жоғары болуы-қордың өсуіне алып келді.
- 2015-2021 жылдар аралығында қорға түсетін қаржы 10 млрд доллардан аспаған
Алдағы үш жылдық «Жалпы сипаттағы трансферттер туралы» және «Республикалық бюджет туралы» заңдар қаралған жиын барысында баяндама жасаған Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин пандемия кезінде өңірлерде жарты жыл бойы ештеңе дұрыс істемегенін еске түсірді. Экономика тоқтап қалды. «Азаматтарды қолдау үшін барымызды шаштық. Сонымен бірге 2022 жылы айлық мықты өсті. Инфляция 22%-ға көтеріліп, жалақымен индексацияланды. Бұған қоса, инфрақұрылымға да көп қаражат бердік. Экономиканың даму бюджетіне қанша қаражат салсаң, ЖІӨ соншалықты өседі. Қазір бюджеттің жағдайы өте қиын. Біз қазір бәрін қойып, 1 трлн теңгені Бәйтеректің капитализациясына салып жатырмыз. «Бәйтерек» сол ақшаны 8 трлн-ға өсіріп, займға айналдырып жатыр. Бұл ақшаның барлығы экономикаға барады. Бұлай жасамаса, экономикалық өсім болмайды», – деді Жұманғарин. Айта кетсек, 2026 жылдан бастап, үкімет Ұлттық қордан алынатын нысаналы трансфертті шектеуді жоспарлап отырғана да бүгінгі жиында белгілі болды. 2026 жылдан бастап қордан алынатын қаражат көлемі 2,6 трлн теңге көлемінде ғана болады.
