Ұлттық банк пен Қаржы нарығын дамыту және реттеу агенттігі (ҚНДРА) биылғы жыл басталғалы бері ипотеканың жылдық пайыздық мөлшерлемесі 25 пайыздан 20 пайызға арзандайды деген ақжолтай хабарды таратқанына жыл жарымнан асып барады. Бұл қаулы биылғы жылдың 16 маусымында жаңартылды да қайтып 1 қарашаға дейін өзгеріссіз қалды.
ҚНДРА төрағасы Әбілқасымованың айтуынша, банктерге ескі мөлшерлеме (25 пайыз) бойынша өтініш берген азаматтардың саны өте көп. Жаңа талап оларды жаңа өзгерістермен қабылдай алмайды. Ал сарапшылар мұның жай ғана сылтау екенін айтады. Басты кедергі өзгерістер банктерді табысынан қағады.
Қазақстандағы базалық мөлшерлеме 16,5 пайыз боғландықтан, ЕДБ Ұлттық банктен ақшаны 16,5 пайызбен алады. Ал ипотеканың жылдық сыйақысы 20 пайыз болатын болса, банктерге түсетін таза пайда 3,5 пайыз ғана болады. Сарапшы Олжас Мамадәлі ҚНДРА мен Ұлттық банктің мұндай асығыстыққа жол берудің жөні жоқтығын айтады. Бұл талап, пайыздық мөлшерлеме тым болмаса 12 пайызға дейін түскенде ғана орындалады. Одан бөлек ҚНДРА ипотекаға бастапқы жарнаны өсіруді көздеп отырғаны халықтың қолдауына ие болмайды.
Сарапшының айтуынша, қазір инфляция деңгейі 10-11 пайыз. Сарапшының пікірінше, банктер қанша ақша табудың мүмкіндіктерін уыстан шығарған емес. Банктердің ипотекасы халыққа қолжетімді болуы үшін оның пайыздық мөлшерлемесі 9 пайызға дейін төмендеуі керек. Бірақ бұл үшін қымбатшылық тоқтап, экономикалық ресурстар пайда болуы керек.
«Сол кезде базалық ставкамыз шамамен 9 пайыз, ал коммерциялық ипотекамыз 10-11 пайыз деңгейінде жүрсе, бұл банктерге де жаман емес, халыққа да өте жақсы көмек болады», – деп санайды Айбар Олжай.
Қазір сарапшылардың арасында аталмыщ қаулының бірер күнде күшін жоғаны емес, ҚНДРА Ұлттық банктің неден қателескені маңызды болып тұр. Штаттық құрамы 20-30 маманнан асып кететін қос қаржы институты үшін қаржы нарығында процестердің бір-біріне әсері алақандағыдай айқын болуы тиіс еді. 16.5 пайыздық мөлшерлеме және 11 пайыздық инфляция кезінде ипотеканың жылдық пайыздық мөлшерлемесін 20 пайызға түсіріп, алғашқы жарнаны 20-30 пайызға көтеру тым ақылды шешім емес.
Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығы жоғары инфляция, қымбат қорландыру және базалық мөлшерлеме 16,5% болған кезде тиімді мөлшерлемені 20% -ға дейін шектеу ипотекалық нарықты айтарлықтай әлсіретуі мүмкін деп есептейді.
Мұндай шектеулер әсіресе мемлекеттік бағдарламалардан тыс нарықтық ипотека үшін ауыр.
Банктер шығынды өнімдерді жай ғана ұстап тұра алмайды және ипотеканы басқа бағыттардың, мысалы, корпоративтік кредиттеудің пайдасына қысқартатын болады. Базалық ставка мен жаңа шекті СЭҚ арасындағы 3,5 пайыздық тармақтың айырмашылығы өте жеткіліксіз. Ол қорландыру құнын да, кредиттік тәуекелдерді де, банктердің операциялық шығыстарын да жаппайды. Халықтың қалың жігі үшін ипотеканың қолжетімділігі өспейді, керісінше, төмендейді. Бұл шешім мемлекеттік бағдарламалар жағына ауытқуды күшейтіп, нарықтық бәсекелестікті нашарлатады.
Жылжымайтын мүлік сарапшыларының болжамдары:
- Ипотека, әсіресе, қайталама нарықта қолжетімді болмайды.
- Банктер жарна, скоринг, тұрғын үйдің жасы сияқты талаптарды арттырады.
- Тұрғын үй бағасы төмендеуі екіталай — ұсыныстар тым аз.
- Бастауыш ұйым мемлекеттік қолдау есебінен аман қалады.
- Екінші нарықты тек жаңа ипотекалық бағдарламалар ғана құтқара алады.
