«Банктер туралы» жаңа Заңның жобасы дәстүрлі коммерциялық банктерге «исламдық терезелер» ашуға және исламдық қаржылық қызметтер көрсетуге рұқсат береді. Талқыланып жатқан банктер туралы заң жобасы исламдық банк операциялары шеңберінде тартылған депозиттерге міндетті кепілдік беру жүйесі кепілдік бермейтінін белгілейді.
Ислам банкингі нарығына қатысушылар өздерінің қайтарылуына кепілдік беретін өз ұйымын құруға құқылы. Ал классикалық қазақстандық банктердің клиенттері депозиттің тәуекелсіз қаржы құралы болып табылатынына үйренген — белгілі бір мөлшердегі қайтарымдылық кепілдігіне байланысты. Ислам депозиттері үшін кепілдіктер жүйесінің болмауы олардың тұтынушылар үшін тартымдылығын төмендетеді.
2025 жылғы маусымның басында Қазақстанда екі ислам банкі жұмыс істейді: ADCB (бұрынғы атауы Al Hilal) және Заман Банкі. Олар активтер бойынша 21 ЕДБ арасында 20-шы және 21-ші орындарды иеленеді.
Ислам депозиті – миф емес
Ислам құқығы (Шариғат) қағидаттарына негізделген нақты қаржы өнімі. Ол дәстүрлі депозиттерден ерекшеленеді, өйткені онда ислам тыйым салған капиталға (риба) пайыздар алу болмайды.
Пайыздардың орнына ислам банктері пайда мен шығындарға қатысуға немесе қызметтер үшін комиссиялар төлеуге негізделген пайда алудың әртүрлі модельдерін ұсынады.
Ислам банктері исламдық депозиттердің әртүрлі үлгілерін ұсына алады, мысалы, басқару үшін тіркелген комиссиясы бар депозиттер немесе салымшы банк қатысатын нақты инвестициялық жобадан табыс алатын депозиттер
ҚНДРА басшысы М. Әбілқасымованың айтуынша, ислам депозиттеріне кепілдік беру бағытында Малайзия мен БАӘ тәжірибесі зерттелетінін айтты.
Оның айтуынша, реттеуші түрлі шетелдік тәжірибені зерттейді. Көбінесе мұндай депозиттерге кепілдік берілмейді, себебі ислам депозиті бастапқыда депозитор тарапынан тәуекелді бөлуді көздейді — салымшы ислам нормалары бойынша депозитті ашқан кезде, салымшылардың жауапкершілігін, шығынын және тәуекелін банкпен бірге бөлу жүреді.
«Бұл исламдық қаржыландыру қағидаты. Осыған байланысты кепілдендіру көптеген юрисдикцияларда көзделмеген. Бірақ біз Малайзия мен Біріккен Араб Әмірліктерінде қазір депозиттерге кепілдік беру тәжірибесін енгізіп жатқанын көріп отырмыз», — деді Әбілқасымова.
Қазақстандағы екі ислам банкіндегі депозиттердің көлемі шамамен 26 млрд теңгені құрайды.
Бұл банк жүйесінің 41 трлн теңге көлеміндегі депозиттерімен салыстырғанда өте аз үлес.
«Бірақ даму үшін жағдай жасау үшін біз «Банктер туралы» жаңа заң аясында Малайзия мен Біріккен Араб Әмірліктерінің тәжірибесін зерттеп, депозиттерге кепілдік берудің баламалы тетігін ұсынамыз деп ойлаймын. Ол МКҚК шеңберіндегі депозиттерге кепілдік беру жүйесінен ерекшеленетін болады. Ол исламдық қаржылық операцияларды ұсынатын банктер тарапынан жарналарды болжайды. Бұл мәселені пысықтау қажет», — деп нақтылады Әбілқасымова.
Қазақстандағы исламдық қаржы нарығы қалыптасу сатысында қалып отыр.
Негізгі себеп исламдық қаржыны ұлттық қаржы жүйесіне кешенді ықпалдастырудың тетіктері қалыптаспаған.
