2025 жылы Қазақстан банктері клиенттерге теңгедегі салымдар бойынша неғұрлым тиімді шарттарды ұсына отырып, депозиттерді долларсыздандыруды жалғастыруда. Сарапшылар елдің экономикалық саясатына және жоғары пайыздық мөлшерлемесі бар теңгелік депозиттердің тартымдылығына негізделген доллардан теңгеге біртіндеп ауыса бастағанын айтып жатыр.
«Доллар деңгейі ақша-кредит саясатының тиімділігін төмендетеді, себебі базалық мөлшерлеменің өзгеруі жинақ және инвестициялық шешімдерге, сондай-ақ ақша-кредит саясатының құралдары арқылы әсер ететін салыстырмалы түрде төмен теңге ақша массасының салдарынан инфляцияға шектеулі әсер етеді, — деп көрсетілген Ақша-кредит саясатының қолданыстағы стратегиясында.
— Бұдан басқа, долларланудың жоғары деңгейі елдің қаржы жүйесінің тәуекелдерін (кредиттік тәуекел, валюталық тәуекел, пайыздық тәуекел, қарыз алушылардың төлем қабілетсіздігі тәуекелі, өтімділікті жоғалту тәуекелі және басқалар) арттырады, Банктердегі долларлық депозиттердің үлесі теңгедегі салымдар бойынша неғұрлым тартымды мөлшерлемелерге байланысты төмендеуде
Ұлттық банктің телеграм-арнасы статистиканы зерттеп, Қазақстанда депозиттерді долларсыздандыру тоқтап қалды деген қорытынды шығарады.
І жартыжылдықтың қорытындысы бойынша депозиттердің жалпы көлемі жылына 18% -ға өсіп, 42,1 трлн теңгеге жетті (+ 6,4 трлн). Бұл соманың 23,4 трлн-ы жеке тұлғалардың салымдарына (+ 18% немесе 3,6 трлн), 18,6 трлн-ы заңды тұлғаларға (+ 17,7% немесе 2,8 трлн) тиесілі.
- Валютадағы депозиттер 9,1 трлн (+ 14%) немесе жалпы көлемнің 21,6% -ын құрады.
- Бір жыл бұрын олардың үлесі 22,3% деңгейінде болатын. Жеке тұлғалардың валюталық салымдары 12,8% -ға, 4,3 трлн теңгеге дейін, заңды тұлғалардың салымдары 15,4% -ға, 4,7 трлн.
- Ал 2015 жылы валютадағы депозиттер жалпы көлемнің 69% -ын құраған болатын.
- 2019 жылғы қыркүйектен бастап депозиттердің долларлануын төмендету үшін Қазақстандық депозиттерге кепілдік беру қоры белгілейді.
Теңгедегі мерзімді және жинақ депозиттерінің үлесі 2019 жылғы тамызда 52%, 2024 жылғы желтоқсанда — 79% деңгейінде болды. Басқаша айтқанда, халықтың теңгедегі салымдарының негізгі салмағы бойынша мөлшерлемелер базалық мөлшерлеменің мәніне байланысты болды.
Ұсынылған мөлшерлемелер тетігі 2008 жылдан бастап әрекет етті. Бірақ дәл осы теңгелік салымдар мөлшерлемесін базалық мөлшерлемеге байланыстыру және шетел валютасындағы депозиттер бойынша мөлшерлемелерді ең төменгі деңгейде қатаң белгілеу халықтың салымдарын долларсыздандыру процесін қосымша жеделдетуге мүмкіндік берді. Мәселен, 2019 жылғы тамыздан бастап 2024 жылғы желтоқсанға дейін жеке тұлғалардың шетел валютасындағы депозиттерінің үлесі 48% -дан 21% -ға дейін төмендеді.
2025 жылғы наурыздан бастап МКК теңгелік салымдар бойынша мөлшерлемелерді реттеуден толық бас тартты, бірақ халықтың шетел валютасындағы депозиттері бойынша мөлшерлемелерді реттеу мүмкіндігін өзіне қалдырды.
Базалық мөлшерлеме бизнес пен халықтың салымдары бойынша мөлшерлемелерге қалай әсер
Долларсыздандыру шегі қандай
Орташа айлық бағам бойынша доллармен есептелген жеке және заңды тұлғалардың шетел валютасындағы салымдарының көлемі бес жыл ішінде долларлану туралы деректерден көрінгендей айтарлықтай өзгерген жоқ.
Корпоративтік сектордың салымдары бойынша қалдықтар 2020 жылғы қаңтардан бастап 2024 жылғы желтоқсанға дейін $3,0-5,2 млрд. Жеке тұлғалардың салымдарының көлемі 2020 жылғы қаңтарда $9,3 млрд, 2024 жылғы желтоқсанда — $7,9 млрд құрап, бес жыл ішінде небәрі 15% -ға қысқарды.
Үй шаруашылықтары тарапынан шетел валютасындағы депозиттерді тартудың орташа айлық көлемі бес жыл бұрынғы деңгейде қалып отыр:
- 2020 жылы $1,2 млрд және 2024 жылы $0,9 млрд.
- Долларлық депозиттерін тарту көлемі, керісінше, он есеге жуық — $1,5-дан $10,6 млрд. дейін өсті.
Дәл осы корпоративтік клиенттер соңғы екі жылда банктердің пассивтерін өздерінің шетел валютасындағы салымдарымен «тербеліп», $3-4 млрд шоттарындағы қалдықтар кезінде $10 млрд деңгейінде долларлық салымдардың ай сайынғы ағынын қамтамасыз етіп отыр. Соңғы 12 айда үй шаруашылықтарының да, сол сияқты корпоративтік сектордың да шетел валютасындағы салымдары үлесінің орташа мәні 20,9% -дан құрады. Салыстыру үшін 2023 жылы жеке тұлғалардың мұндай депозиттері портфельдің орта есеппен 26,4% -ын, заңды тұлғалардың — 24,6% -ын құрады. Соңғы 12 ай ішінде халықтың салымдарын долларландыру деңгейі 19,4% -ға дейін, корпоративтік клиенттер — 19,6% -ға дейін төмендеді (екі нәтижеге де 2024 жылғы қазанда қол жеткізілді), бірақ кейін теңгенің әлсіреуі аясында долларлану қайтадан 20% -дан асты.
