Осыған дейін парламент мәжілісінің депутаты Бақытжан Базарбек Ұлттық банк пен үкімет инфляциямен қалай күресіп жатыр деген сауалды Ұлттық банк алдына қабырғасынан қойған болатын.
Депутат айтып өткендей, 2024 жылы базалық мөлшерлеменің желтоқсан айында 15,25% -ға, содан кейін 2025 жылдың наурызында 16,5% -ға дейін көтерілуіне қарамастан, инфляция тұрақты төмендеуді көрсетпейді.
«Жыл басында ол 8,6%, ал 2025 жылғы наурызда — 10% құрады. Бұл инфляциялық күтулердің жоғарылығынан немесе реттеушіге деген сенімнің төмендігінен және басқа құралдардың тиімділігінің төмендігінен ставкадан экономикаға сигналдың әлсіз берілуін білдіреді «, — деді ол.
Оның пікірінше, егер инфляция деңгейі республикалық бюджеттің есептеулеріндегі параметрлерден тұрақты асып кетсе, онда әлеуметтік қажеттіліктерге бөлінген қаражат құнсызданады, үкіметтік борышқа қызмет көрсету шығындарының өсуіне әкеледі және бюджет тапшылығының өсуін ынталандырады.
Ұлттық банк жауап берді
Ұлттық банк басқармасының төрағасы Тимур Сүлейменовтың айтуынша, тұтынушылық кепілсіз кредиттерді беру рәсімдерін қиындатады. Бұл шаралар инфляциямен күрес аясында қатар жүріп жатыр. «Жоғары және өсіп келе жатқан инфляция, баға тұрақсыздығы жағдайында бизнес, әрине, аз инвестиция салып, сәйкесінше, неғұрлым жоғары сыйлықақы талап ететін болады. Сондықтан инфляциямен жұмыс Ұлттық банк үшін басты міндет болып табылады және бұл жұмысты біз жалғыз ғана емес, үкіметпен жүргіземіз», деді ол парламент палаталарының бірлескен отырысы барысында.
Ұлттық банк басшысы тұтынушылық несиелеу де базалық мөлшерлеменің өзгеруіне ықпал етеді деп есептейді
Баға өсімін қолдайтын факторлар ретінде ол жалғасып жатқан тарифтік және баға реформасын атады. Оның айтуынша, олар қажет, себебі олар энергетикалық және коммуналдық секторлардың инфрақұрылымы мен жабдықтарын жаңартуға көмектеседі, сонымен қатар оларды инвесторлар үшін тартымды етеді.
Тағы бір инфляциялық фактор ретінде Сүлейменов фискалдық ынталандыру мен бюджеттік қаржыландыруды атады. Атап айтқанда, әңгіме Ұлттық қордан экономикаға ақша құю туралы болып отыр.
«Біз өткен жылы шамамен 6 трлн теңге, биыл 5,3 трлн теңге — олар, әрине, ақша массасын ұлғайтады. Егер бірінші тоқсанның қорытындысы бойынша статистикаға қарайтын болсақ, бізде ақша массасының өсімі 18% -ды құрады, ал ЖІӨ номиналды өсімі — 13% -ды құрады. — «Курсив»), яғни бұл ақшаның тауарларға, жұмыстарға, қызметтерге қарағанда 4,5-5% айырмашылығы инфляцияға қарсы әсер ететіні сөзсіз «, — деді ол.
Тағы бір инфляциялық фактор — Қазақстан экономикасының сыртқы ықпалға ашықтығы
Мысалы, қазақстандық импорттың 30% -дан астамы РФ тауарларына тиесілі, оның ішінде азық-түлік тауарлары бойынша — 45%.
«Инфляция шамамен 10% (РФ-да. — «Курсив»), оған қоса әр түрлі негіздер бойынша рубль бағамының доллар, еуро және теңгеге қарағанда жыл басынан бері 30% ауданда күшеюі. Бұл дегеніңіз тауарлар қымбаттап барады дегенді білдіреді… Біз қазірдің өзінде неғұрлым жоғары бағамен импорттаймыз «, — деп атап өтті Ұлттық банк басшысы.\
Ол соңғы бірнеше жылда жоғары қарқынмен өсіп келе жатқан кепілсіз тұтынушылық несиелендіруді басқа фактор деп санайды. Алайда, осы факторлардың барлығына қарамастан, Сүлейменов Ұлттық банктің базалық мөлшерлемесінің ағымдағы деңгейін барабар деп есептейді.
«Мен ақша агрегаттарының өсуі туралы айтқан кезде — біз не істейміз? Бірінші кезекте біз алтын бойынша операцияларды айнала бастадық, яғни жыл басынан бері жүйеден 1,2 трлн теңгеге жуық қаражатты алып тастадық. Жыл қорытындысы бойынша біз 3 трлн теңгеге шығамыз деп ойлаймын, яғни тауар мен ақша массасы арасындағы айырмашылықты кезең-кезеңмен қысқартатын боламыз «, — деді ол.
Ұлттық банк басшысы екінші деңгейлі банктер үшін ең төменгі резервтік талаптарды (ЕТР) енгізуді тағы бір күрес құралы деп атады
Әңгіме банктер өз жұмысын жалғастыру үшін Ұлттық банкте сақтауы тиіс ең төменгі сомалар туралы болып отыр.
«Банк жүйесінде әр түрлі уақытта 7-7,5 трлн теңге артық өтімділік бар, оны біз ақша-несие саясатының құралдарымен алып қоямыз және біз оған төлейміз. Оның ішінде банк кірістері көбінесе бізде 2010 жылдың басынан бері ЕТР деңгейі өте төмен болуымен түсіндіріледі. Қазір біз ЕДТ-ны лайықты деңгейде енгіземіз — бұл банктердің кірісін төмендетеді, яғни банктерден тәуекелсіз кірісті алып қоямыз «, — деп атап өтті ол.
Осылайша, банк секторындағы артық өтімділік қысқарады, ал олардың өздері экономикаға, атап айтқанда корпоративтік кредиттеуге қаражат салуға ынталандырылатын болады.
Өзгерістер танымал тұтынушылық кредиттеуге де қатысты болады.
«Біз қазірдің өзінде капиталдың секторалдық контрциклдік буферін енгіздік. Базалық айтқанда, ол тұтынушылық несиелендіруді сәл тиімдірек етіп, банктерді корпоративтік секторға итермелейді. Басқа да бірқатар шаралар қарастырылып жатыр «, — деді Сүлейменов.
Оның айтуынша, 2025 жылдың қыркүйегіне қарай Ұлттық банк борыштық жүктеме коэффициентін, борышқа қызмет көрсету коэффициентін қайта қарау бойынша ұсыныстармен шығады.
«Бұл тұтынушылық несиелендірудің өсу қарқынын төмендетеді», — деп атап өтті ол.
Ұлттық банк басшысы үкімет пен реттеуші елдегі тауар массасының тез өсуіне жағдай жасауы тиіс деп есептейді.
«Біз тауарлар өндірісінің осы циклін экономика ішінде барынша жылдам іске асыра алуымыз үшін», — деді ол.
Оның айтуынша, инфляцияны тежеу бойынша шаралар кешенінің базалық құжаты дайындалды. Ол жақын арада үкіметте қаралып, кейін жарияланады деген үмітін білдірді.
