Жалпы алғанда, экономикалық тұрғыдан алғанда Қазақстандағы ағымдағы жағдай тұрақты деп айтуға болады.
- Сапалы болмаса да, экономиканың өсімі бар.
- Ұлттық қорда жинақталған мұнай долларларының елеулі сомасы кез келген сыртқы күйзелістер (ең алдымен бұл мұнай бағасының күрт құлдырауына қатысты) таяу болашақта халықтың әл-ауқатын төмендетуге мүмкіндік бермейтініне жеткілікті жайлылық пен сенімділік береді.
- Алайда, орташа және ұзақ мерзімді көкжиекте мұндай сенімділік жоқ, себебі ағымдағы экономикалық даму моделі мұнай бағасының ұзақ уақыт құлдырауы кезінде халықтың әл-ауқатының өсуін қолдамайды.
Экономикалық сауықтыру үшін сарапшылар, әдетте, макроэкономикалық саясатты да, құрылымдық реформаларды да қамтитын кешенді тәсілді ұсынады. Макроэкономикалық саясат, мысалы, тұтынушылардың өздеріне тұтынуды ұлғайту есебінен экономиканы ынталандыруға немесе инвестициялар мен қарыз қаржыландыруды ынталандыру үшін пайыздық мөлшерлемелерді төмендетуге мүмкіндік беретін салықтық жеңілдіктерді қамтуы мүмкін. Құрылымдық реформалар, мысалы, еңбек нарығында жұмыс іздеу мен қайта даярлауды қолдау үшін шараларды, сондай-ақ нарыққа кіру үшін кедергілерді азайту жолымен жаңа компаниялар үшін мүмкіндіктер жасау үшін тауарлар нарығын нормативтік реттеу реформаларын қамтуы мүмкін.
Экономиканы трансформациялау кезеңінде проблемалары көп жылдар бойы ескерілмеген салалардың қайта құрылуы қиын
Сарапшылардың айтуынша, Қазақстан экономикасының көптеген салаларында қалыптасқан жағдайды мүлдем дағдарысты немесе дағдарысты деп атауға болмайды. Өткенге сын көзбен қарау оңай, бірақ одан сабақ алу екінінің бірінің қолынан келе бермейді.
Сарапшы Олжас Мамадәлінің айтуынша, ішкі факторлар жоғары инфляциямен және сонымен бірге осы мәселеге қатысты әлеуметтік мәселелермен тікелей байланысты.
Мемлекет инфляцияны тежеу үшін қажетті пайыздық ставканың жоғары жағдайында қаражат (кредиттер/инвестициялар) тартудың қымбаттығы да дамуға кедергі болып отыр
«Қазір әлемдік экономикада транформациялар басталды. Мұндай өзгерістер ешқашан байқалмай және ауыртпалықсыз өтпейді. Көп жылдар бойы белгілі бір проблемаларды елемей, тым ұзақ уақыт статус-квоны ұстанған салаларға ауыр тиеді» дейді сарапшы.
Сарапшы коммуналдық қызметтерде табиғи баға шегі тетігі жұмыс істемейді, себебі бұл салалар бақылаудың құрсауында екенін айтты. Бақыланатын құнды қаншалықты көтеруге болатындығы халықтың жағдайына тікелей байланысты. Сарапшының атап өтуінше, басқа тауарлар мен қызметтердің қымбаттығына байланысты қазіргі таңда тарифтердің өсуі тұтынушылар үшін өте ауыр болып отыр. Сондықтан бұл мәселеде біртіндеп көзқарас қажет.
- Бақылаудағы бағаларды біртіндеп көтеру маңызды.
- Егер олар осы салалардың шығындарын өтемейтін деңгейде тіркелген болса, инфрақұрылым міндетті түрде тозады.
- Біз жоспарлы емес, нарықтық экономикада екенімізді түсіну маңызды. Нарықтық экономикада пайдаға, шығынға зиян келтiретiн негiзгi құралдарды жаңартатын және ескi бағалар бойынша қызмет көрсетудi жалғастыратын альтруистер жоқ.
- Белгілі бір тауарлар мен қызметтердің құнын белгілей отырып, мемлекет басқа салалармен қатар еңбек құны қымбаттайтын осы салалардағы шығындарды тоқтатпайды.
Сондай-ақ, сарапшының пікірінше, саланы жаңғырту үшін тарифтерін қайта қарау маңызды.
- Қазір мемлекет бақылауындағы белгілі бір бағалардың өсуін қоғам ауыр қабылдайды.
- Ал үкімет халықтың жағдайының төмендеп кетуінен қорқады.
- Бірақ біз уақыт өте келе тек тарифтің жаңа бағасы емес, бір кездері қате қабылданған шешімдер үшін де қосымша қаржы төлеуге тура келеді.
Сарапшының айтуыншы қоғамда экономикалық өсім халықтың жағдайына неге әсерін бермейді деген сауал бар. « Халықтың әл-ауқаты жоғары топтары мен әлеуметтік осал топтары арасындағы алшақтық бір-бірінен алыстап кетті. Нәтижесінде экономикалық өсімді бәрі бірдей сезіне алмай отыр. Жағдайды түзету үшін қазір инфляцияны төмендетуге назар аудару маңызды. Егер біреулер өз әл-ауқатының 20% -ға артқанын, ал біреулер оның 10% -ға төмендегенін сезінсе, қоғам 5% -ға экономиканың өсуіне қуана қарамайтыны түсінікті. Бізге экономикалық өсімді халықтың бірдей сезінгені маңызды. Бірақ жоғары жоғары инфляция жағдайында бұл мүмкін емес» дейді сарапшы.
Келесі сарапшы Мақсат Халықтың айтуында, Соңғы екі жылда Қазақстанда ЖІӨ-нің салыстырмалы жақсы өсуіне қарамастан, өсімнің жартысынан астамы тікелей немесе жанама түрде шикізат экономикасына, соның ішінде тасымалдауға, бастапқы өңдеуге және шикізат саудасына тиесілі. Шикізат экономикасының өсуіне мұнай мен металдардың қолайлы бағасы, сондай-ақ оларды өндірудің өсуі ықпал етеді, бұл өз кезегінде экономиканың аралас және басқа да салаларындағы өсімге серпін береді.
Бұл ретте Қазақстанда қолайлы сыртқы жағдайлар мен үкіметтің елеулі күш-жігері аясында экономиканы әртараптандыруда ілгерілеу байқалмайтын парадоксалды жағдай орын алып отыр
— шикізаттық емес сектордың дамуы мәз емес.
— жеке бизнес (ең алдымен ШОБ) дамымайды;
— импортты алмастыру жұмыс істемейді, ал шикізаттық емес экспорт өте баяу қарқынмен өсуде және оның технологиялық күрделілігі нашарлауда;
— елдің қаржы жүйесі (банктер, қор нарығы, сақтандыру компаниялары) экономиканың дамуында аз рөл атқарады.
