Қаржы министрлігінің есебінде 2025 жылдың алғашқы төрт айында Ұлттық қордан 2 трлн теңге алынған. Бұл осы кезеңде қорға түскен қаржыдан 2,3 есе көп.
- Есепке сәйкес, осы кезеңде қорға түскен жалпы кіріс көлемі 854,9 млрд теңгені құраса, қордан алынған шығындар 2,013 трлн теңгеге жеткен.
- Түсімнің басым бөлігі – мұнай секторы ұйымдарынан түскен тікелей салықтар. Атап айтқанда, корпорациялық табыс салығы, роялти, экспорттық рента салығы сынды төлемдерден Ұлттық қорға 843,5 млрд теңге аударылған.
- Бұдан бөлек, түрлі айыппұлдар мен жекешелендіру түсімдері бар.
- Ал жұмсалған қаражаттың басым бөлігі – 1,6 трлн теңге – республикалық бюджетке бөлінген кепілдендірілген трансферттер. Тағы 400 млрд теңге мақсатты трансферттер ретінде бөлінген.
- Сонымен қатар, қорды басқару және аудит қызметтеріне 13,3 млрд теңге жұмсалған.
- Нәтижесінде жыл басындағы 33 трлн теңгеден қазір 31,9 трлн теңге қалды. 4 айда Қордағы қаржы 1,1 трлн теңгеге азайып кетті.
Бұған дейін Қаржыгерлер алғашқы тоқсанында Қазақстан экономикасы 5,8%-ға өссе де, бюджетке салық біркелкі түспегенін айтқан болатын. Осының әсерінен Ұлттық қор кірісі айтарлықтай төмендеп, 622 млрд теңгені құрады. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 47%-ға аз, яғни 547 млрд теңгеге кем екенін сарапшылар айтып жатыр.
Басты себеп — мұнай:
- 2024 жылдың алғашқы тоқсанында мұнайдың орташа бағасы барреліне 81,8 доллар болса, биыл жыл басында 74,8 долларға дейін төмендеген.
Соның салдарынан жер қойнауын пайдаланушылар салығы 85 млрд теңгеге, ал корпоративтік табыс салығы 378 млрд теңгеге қысқарды. Осылайша, Ұлттық қорға түсетін салықтардың орындалуы небәрі 13%-ды құрады. Былтыр осы уақытта бұл көрсеткіш 25% болған.
- Бюджет шығындары кірістен 857 млрд теңгеге асып түсті. Алайда кей шығындар игерілмей қалды, жалпы сомасы 1,1 трлн теңгеге жетті.
- Жергілікті бюджет шығындары 21,4%-ға артып, ең көп қаржы білім беру, қаржылық активтерді сатып алу және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылыққа жұмсалған.
- Ал республикалық бюджет шығындарының өсімі небәрі 4,4% болды.
Бюджет тапшылығын жабу үшін мемлекет 1,5 трлн теңге қарыз алған. Жылдық жоспар 8,3 трлн теңге болғанымен, соның тек 17,8%-ы ғана орындалды. Сондықтан алдағы тоқсандарда қарыз алу көлемі артуы мүмкін.
Жалпы, 2025 жылы мемлекеттік қарыз көлемі 37,2 трлн теңгеге жетіп, жалпы ішкі өнімнің 24,7%-ын құрауы ықтимал. Бұл көрсеткіш халықаралық деңгейде аса жоғары емес, бірақ оны өтеуге кететін шығын тым көп. Мысалы, 2024 жылы қарыз пайыздарын төлеуге республикалық бюджет шығынының 9,3%-ы жұмсалған. Салыстыру үшін, АҚШ-та бұл көрсеткіш 15,6% болса да, олардың қарызы ЖІӨ-нің 123%-ына тең.
Біздің байлам
Сарапшылардың айтуынша, бюджет тапшылығы кезінде Ұлттық қор мен бюджет арасындағы трансфер халықаралық тәжірибеге қайшы келмейтінін айтады. Ұлттық қордан алу оның кірісінен асып түсті. 2024 жылы қорға 3,8 трлн теңге түсті, 5,6 трлн теңгені алды Ұлттық қордан алу оның кірісінен асып түседі
2024 жылы қорға 3,8 трлн теңге түсті, ал алулардың жалпы сомасы 5,6 трлн теңгені құрадық. Қажет болса Ұлттық қорға қол соза салу мәселені шешпейді, бұлай жалғаса берсе Үкіметтің экономикалық блогын не үшін ұстап отырмыз дейді сарапшылар…
