Үкімет оншақты күн бұрын бұрын салық реформасының мерзіміне өзгерістер енгізілетінін, шектеу елдегі инфляция деңгейі тұрақталғанға дейін қолданылатынын айтты. Осылайша, министрлер кабинеті макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және жоғары инфляцияның теріс салдарын, оның ішінде тарифтер мен отын бағасының көтерілуіне байланысты нивелирлеуге үміттенеді.
Үкіметтің экономикалық блогы алдағы жылы бюджет кірісін 3,7 трлн теңгеге ұлғайтуды жоспарлап отыр.
- Бірақ соңғы өзгерістерге байланысты бюджет шамамен 50-60 млрд теңгені толық алмауы мүмкін.
- Министрлер кабинеті бұл шығындарды салық және кедендік әкімшілендіруді күшейту арқылы өтеуге болады деп жоспарлауда.
Министрлер кабинетінің хабарлауынша, шектеу елдегі инфляция деңгейі тұрақталғанға дейін қолданылады.
- Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, қыркүйекте инфляция жеделдеді: айлық көрсеткіш тамыздағы 1% -ға қарағанда 1,1% -ды құрады.
- Жылдық көрсетуде бағаның өсуі 12,9% жетті — өткен айға қарағанда жоғары. Инфляцияның жоғары жылдық деңгейіне азық-түлік тауарлары, тұрғын үй қызметтері және денсаулық сақтау негізгі үлес қосты.
- Ақылы қызмет көрсету құны бір жылда 15,3%, тамақ өнімдері — 12,7%, ал азық-түлікке жатпайтын тауарлар — 10,8% өсті.
Сарапшылардың атап өтуінше, отын бағасының мұздатылуы тауарлар мен қызметтердің өзіндік құнының өсуін тежеуге көмектеседі, себебі көлік құрамдас бөлігі олардың түпкілікті құнына тікелей әсер етеді.
Экономист-сарапшы Бейсембек Зиябеков үкімет ұзақ мерзімді стратегияда ойлана алмайтынын байқатып қойғанын айтады. Алдағы жарты жылдыққа қатырылып қойған бағадан кейін не болатынын халық білгісі келеді. Ал әзірге үкіметтің жауабы көңілге қонымсыздау болып тұр. Ал әзірге мемлекеттік деңгейде қабылданып отырған мерзімді перспективада Қазақстанда тапшылықтың туындауына алып келуі мүмкін деп санайды.
- Бірақ нәтижесінде теріс салдарға әкелуі мүмкін. Мысалы, бензин бағасын «қатыру» қазақстандық нарықта осы марканың отын тапшылығын тудыруы мүмкін.
- Мұнай өңдеу зауыттарына АИ-92 маркалы бензин өндіру тиімсіз болады.
«Менің білуімше, МӨЗ бензинді төмен бағамен сатады. МӨЗ үшін АИ-92 маркілі бензиннің нарықтық өзіндік құнының қанша екенін біз білмейміз. Үкімет МӨЗ-ге бағаны қатырып қою үшін қанша млрд субсидия құйғанын да білмейміз. Үкіметтің алдағы ай ішіндегі шығынның бюджетке қанша салмақ салатыны туралы есебі әзірге шала. Жапон ғажайыбының мәні — жоғарғы билік пен үлкен бизнестің таңғажайып өзара сенімінде… Жапонияда мемлекет үлкен бизнеспен бірге экономикалық стратегия әзірледі. Біздің үкіметке мұндай шешімді үкімет қабырғасында емес, бизнеспен бірігіп дайындауы керек еді , деп есептейді дейді Б. Зиябеков.
Мұнай-газ саласындағы сарапшы Олжас Байділдиновтың айтуынша, Қазақстанда отын бағасын «қатыру» саясаты мұнай өңдеу мен өңірлік көшбасшылықты дамыту үшін қолдан шыққан мүмкіндіктерге алып келді, ал жанармай тапшылығы қазірдің өзінде көрші Қырғызстанда сезіліп отыр.
Қырғызстанда отын тапшы
- Қырғызстанда, әсiресе 30 мыңға жуық халқы бар шекаралас Баткен қаласында бензин мен дизель отынының тапшылығы бүкiл Орталық Азия өңiрi үшiн дабыл белгiсi болды.
- topnews.kg порталының мәліметінше, кейбір ЖҚС-да отын толығымен жоқ,
- Аи-92 бағасы 77,8 сомға (482 теңгеге баламалы), ал жазғы дизель отыны — 81,4 сомға (505 теңге) жетті.
Байділдинов атап өткендей, тапшылықтың мұндай көріністері перифериялық аумақтарға тән, онда логистикалық ағындар алдымен астаналар мен ірі қалаларға қарай бағытталады.
Сарапшы ағымдағы жағдайды Ресейден Қырғызстанға отын жеткізілімінің екі есе төмендеуімен байланыстырады. Мұндай жағдайда ОА елдері, Қазақстанды қоса алғанда, баламалы көздерге бағдарлануға мәжбүр болады. Бұл Қытай мен Әзірбайжан. Алайда, Байдильдиновтың мәліметінше, осы елдерден келетін импорт өңірдегі ағымдағы бағалардан едәуір қымбат болады. Себебі — логистика және жеткізу мерзімдері. Әзірбайжанда Аи-95 литріне 350 теңге, дизель отыны — 317 теңге, автокөлікке сұйытылған газ — 206 теңге тұрады. Қытайда баға жоғары: Аи-95 — 573 теңге, дизель — 507 теңге, газ — 405 теңге шамасында.
«Бұл елдерден келетін импорт, тіпті өз мұнайымен қайта өңдеуге кіретін болсақ та, логистика мен жол жүру уақытына байланысты Орталық Азия елдеріндегі ағымдағы бағалардан едәуір қымбат болады», — деп атап өтті Байділдинов.
Дамыған елдердің тәжірибесінде дағдарыс дамуға берілген мүмкіндік деп қарастырылады
Сарапшының пікірінше:
- дағдарысты реформалардың катализаторы ретінде пайдаланудың орнына Қазақстан бір орында тұр.
- Ел бағаны қысқа мерзімді ұстап тұруға сүйенеді,
- бұл тапшылықты ушықтырып, МӨЗ қуаттарының дамуын тежейді.
«Мен осы жағдайды көргенде, біздің қолдан кеткен мүмкіндіктерімізге өкінемін… Біз бұрыннан ішкі нарықты ырықтандырып, мұнай мен мұнай өнімдерін ашық биржаларға шығарып, мұнай өңдеуге инвестиция тартып, бүкіл Орталық Азия мен жақын маңдағы нарықтар үшін негізгі ойыншыға айнала аламыз, ал оның орнына бағаны мағынасыз және қысқа мерзімді тежеумен, өсіп келе жатқан тапшылықпен және тіпті өз нарығымызды жабу үшін МӨЗ-дердің қуаттылығының жоқтығымен қайтадан бір орында тұра аламыз сұраныс», — деп мәлімдеді ол.
Байділдинов бағаның «тоңазуы» мұнай өңдеудегі негізгі жобаларды сөзсіз тоқтатады деп ескертті. «Бізде бағалар өседі, бірақ мұнай өндіруді ұлғайту және қайта өңдеу қуаттарын арттыру үшін қуатты драйвер болады — бұл инвестициялар, салықтар және жұмыс орындары. Тек осы жағдайда ғана мұнай біздің экономикамыздың сенімді тірегі бола береді», — деп түйіндеді сарапшы.
