Инфялция бізге екінің бірін таңда деген қатал талап қойып отыр. Бізге инфляциямен қалай күресеміз деген сауалдың жауабы маңызды болып тұр. Инфляция мен тұрақтылықтың арасынан біз өзімізге тиімді стратегияны қалай дөп басып тани аламыз…
Нарық Ұлттық банктің базалық мөлшерлемеге қатысты шешімінен кейін ес жиып, енді не болады деген сұраққа жауап іздей бастады. Енді ол 18%, жыл соңына дейін төмендемейді. Егер жағдай нашарласа, реттеуші оны қайтадан көтеруі мүмкін. Сарапшылар б жылды 18%-дан жоғары деңгеймен аяқтауымыз мүмкін екенін айтып жатыр. Ұлттық банк басшысы үкіметпен арада келіспеушілік жоқ десе, сарапшылар басқаны айтады.
Сарапшы Арман Бейсембаевтың айтуынша басты проблема — үкімет пен Ұлттық банк арасында келісудің жоқтығы. «Ұлттық банк мөлшерлемені көтере отырып, ақшаны қымбаттатып, инфляцияны тежейді. Бұл сұранысты төмендетеді, бірақ экономика өсімін баяулатады. Ал үкіметтің басқа мақсаты бар — бюджет арқылы өсімді ынталандыру. Бұл қарама-қарсы әрекеттер бір-бірін бейтараптандырады. Бір органы тежегішке, екіншісі газға қысады» дейді сарапшы.
Бұған дейін вице-премьер Серік Жұманғарин: «Бізге инфляцияны төмендету үшін өсуден бас тартуды ұсынып отыр. Біз бұған бармаймыз» дегенбоалтын.
«Күшті фискалдық импульс сақталғанша, инфляциямен күресудің маңызы жоқ. Мөлшерлемені 50%-ға дейін көтеруге болады, егер экономика бюджет ақшасына толып жатса, нәтиже болмайды. Бір жарым жыл. Бәлкім, бізде де процесс сонша уақытты алатын шығар. Бірақ ол үшін үкіметке өсімді ынталандыру бағдарламасынан бас тартуға, өнеркәсіп саясатын және ипотека, автонесиелеу жөніндегі жеңілдікті бағдарламаларды қайта қарауға, бәлкім, бөліп төлеуге тыйым салуға тура келеді.Должна остаться рыночная цена денег» дейді Арман Бейсембаев.
Қазақстандағы инфляцияның беті қайтқан жоқ.
Жылдық көрсеткіште 12% -дан жоғары. Оның деңгейіне ішкі және сыртқы факторлар әсер етеді. Бірақ үкімет пен Ұлттық банк жүзеге асырып жатқан шаралар жүйесі реактивті емес, ол тұрақтылыққа бағытталған. Мұндай тәсіл көп уақыт талап етеді, бірақ үкіметте нақты түсінік бар: инфляциялық процестерге ықпал етудің нарықтық емес құралдары «бір сәтте» тым қысқа мерзімді нәтиже береді, бірақ кейіннен одан да жоғары және бақылаусыз өсумен «ұтады». Сондықтан инфляцияға қарсы тиімді саясат құратын стратегиялық тәсіл қолданылады.
2023 жылы Қазақстан ресми түрде теңгенің құбылмалы бағамымен инфляциялық таргеттеу режиміне көшті. Мұндай көшудің мақсаты — инфляцияны орта мерзімді перспективада 5% -ға жуық ұстап тұру. Трендті ұстап тұру үшін Ұлттық банк негізгі мөлшерлемелерді көтеру және несиелендіруді, әсіресе тұтынушылық несиелендіруді «салқындату» құралын қолданады. Үкімет өз тарапынан тарифтік емес реттеу шараларын күшейтеді: ауыл шаруашылығы шикізатының экспортын шектеу, тұрақтандыру қорларына өнімді келісу, өнім мен шикізаттың бөлінуін бақылау. Бұл азық-түлік нарығындағы «отыруды» жұмсартуға және тапшылықты тежеуге мүмкіндік береді.
Негізгі сын-қатерлердің бірі азаматтар мен бизнестің инфляциялық күтулері болып қала береді. Белгілі бір жағдайларда мұндай күтулер инфляцияның өсуінде айтарлықтай рөл атқарады, ол кезде бағалар нақ осы күтулерде өседі. Бизнес жаңа жылдан бастап жаңа салық шарттарына бейімделе бастаған кезде жүргізіліп жатқан салық реформасы соңғы мысалдардың бірі бола алады. Көптеген сарапшылар атап өткендей, осы бейімделу есебінен бағаларды негізгі қайта қарау ағымдағы жылы болды, тиісінше 2026 жылы күрт серпіліс болмауы тиіс.
Бағаларға «психологиялық қысымды» төмендету үшін үкімет пен Ұлттық банк макроэкономикалық даму сценарийлері мен сауалнама нәтижелерін жариялайды. Бұдан басқа, еліміздің премьер-министрінің тапсырмасы бойынша министрліктер мен облыс әкімдіктері бағалар мен логистиканы бақылауға қатысқанға дейін инфляцияны тежеу бойынша үйлестірілген жұмыс жүргізуде.
Бұл ретте, өкінішке қарай, мемлекеттік органдар нарықтық процестерге араласуға мәжбүр болған кезде әзірге «қолмен реттеу» деп аталатын режимсіз жұмыс істеу мүмкін емес. Бірақ мұндай жағдайларда әңгіме баға белгілеуді жаппай бақылау туралы емес, жекелеген нарық субъектілері жол берген «ауытқулар» туралы болып отыр. Мысалы, тұтыну нарығындағы инфляциялық факторлардың бірі болып табылатын кейбір базарларда белгіленген шектен тыс көтерілген сауда үстемелері анықталды. Әрине, бақылаушы мемлекеттік органдар алыпсатарлық үрдістердің жолын кеседі.
Шын мәнінде, таргет ұзақ мерзімді тиімділік пен тұрақтылық жолы болып табылады. Мұндай саясаттың негізгі мәні — инфляцияны қазір күйзеліспен төмендетпеу, оны алдағы жылдарға тұрақтандырудың іргетасын қалау. Және 5-6% белгіленген «түпкі нүкте» — бизнес, инвесторлар және азаматтар үшін бағдарларды қалыптастыратын мақсат ретінде.
Шешімдер қабылдау кезіндегі болжамдардың, бағдарлардың ашықтығы және мемлекет саясатының болжамдылығы инфляцияға қарсы саясаттың маңызды құрамдас бөліктері болып табылады. Бизнес үшін болжамды пайыздық саясатқа,
нақты тарифтік ережелер, өндірісті қолдау бағдарламалары, әсіресе импортты алмастыру бөлігінде бәсекелестік артықшылық ретінде төмен «баға тұрақсыздығы».
Бүгін салынған шаралар Қазақстанға «инфляциялық циклдан» кейін баға тұрақсыздығы төмен тұрақты өсімге өтуге мүмкіндік беретін іргетас болуы мүмкін. Базалық мөлшерлеме мен пайыздық саясат артық сұранысты және кредиттік өсімді, әсіресе өнімсіз сегменттерді салқындатуға көмектеседі.
