Үкімет ел дамуының ұзақмерзімді болжамын — сенімді оптимизм мен алдағы он жылға өсу көрсеткіштеріне толы ықпалды құжатты шығарды.
Болжамның негізгі ережелері:
• ЖІӨ:
2035 жылға қарай $500 миллиардқа дейін өседі деп күтілуде.
• Инфляция:
2029 жылға қарай төмендету және 5% -дан төмен деңгейде ұстау жоспарланып отыр.
• Өнеркәсіп:
Жыл сайын 2% -дан 6% -ға дейінгі шекте тұрақты өсу болжанып отыр.
• Ұлттық қор:
Құжатта оны толтыру жөніндегі жоспарларға назар аударылады, бұл болжамның негізгі жолдарының бірі болып табылады.
Тұтастай алғанда, ұсынылған болжам оптимизмге толы және үкімет бұл жолы да табыс формуласының қазақстандық үлгісінің қандай болатынын көрсеткісі келді
Үкіметтің есептеуінше, 2025 жыл Ұлттық қор тағы да аздап салмақ жоғалтатын соңғы «сәтсіз» жыл болады. Түсімдер — 5 трлн теңгеден сәл асады, оның ішінде 4 трлн мұнай, 909 млрд — инвестициялық кіріс және тағы бір миллиард — жекешелендіру әкеледі. Алып қою — 5,3 трлн.
Одан әрі — өсу. 2029 жылға қарай түсімдер 6,2 трлн теңгеге дейін жетуі және осы деңгейде тағы алты жыл сақталуы тиіс. 2035 жылға қарай инвестициялық кіріс — шамамен 2 трлн теңге. Валютамен активтер 57 млрд-тан 110 млрд долларға дейін өседі.
Шын мәнісінде, Ұлттық қор «қауіпсіздік жастығы» болуын баяғыда тоқтатқан. Ол бюджеттік тәртіптің индикаторына айналды, экономиканы әртараптандыру туралы дауыстап айтқан сайын, одан алып тастаулар да белсендірек жүреді. 2024 жылы қордың барлық түсімдерінің үштен бір бөлігі бюджетке кетті. Бұл әлі де шек емес.
Бұл ретте қордың инвестициялық кірістілігі тамаша стратегияның нәтижесі емес, сәтті сәйкес келуі. Сыртқы нарықтағы мөлшерлемелер жоғары, мұнай қымбат. Тренд өрбіген кезде қор қайтадан ескі дилемма алдында қалады: бюджетті немесе өзін сақтап қалу.
Өсімге кім кепілдік береді
Үкімет кепілдендірілген трансфертті 2029 жылға қарай 2,7 трлн теңгеден 2 трлн теңгеге дейін қысқартуға уәде берді. Үнемді естіледі, бірақ шығыстардың жыл сайын 6-8% -ға өсуі кезінде мұндай «үнемдеу режимі» ұзақ уақытқа сақталмайды.
Иә, валютадағы активтер екі есе өседі. Бірақ теңгемен бұл өсімнің бір бөлігін инфляция мен бағамның ауытқуы жейді. Яғни қор нақты құны қағазға қарағанда аз өседі.
Өткенге оралсақ
2022 жыл — 55 млрд доллар;
2023 — 57 млрд.;
2024 — рекордтық алулар салдарынан 53 млрд-қа дейін құлдырау.
2025 жылдың 57,2 млрд-қа дейін өсіп, үш жыл бұрынғы деңгейге қайта оралу. Шын мәнісінде, Ұлттық қор «нөлге шықты».
Сарапшылар пікірі
Бұған дейін экономист Расул Рысмамбетов Фейсбуктегі өзінің Facebook парақшасында жаңа тәуекелдерге: әлемдік инфляцияға, жеткізу тізбегіндегі іркілістерге, ішкі тарифтер мен бағалардың өсуіне, сондай-ақ субсидияларды қысқарту қажеттігіне алаңдаушылық білдіріп, 2029 жылға қарай ЖІӨ-ні екі еселеу мақсатына 450 млрд долларға дейін жету қаншалықты шынайы екенін анықтауды ұсынған болатын.
Оның пікірінше, фискалдық импульс — мемлекеттік шығыстар және жоғары мөлшерлеме арқылы ақша массасының кеңеюі — номиналды сандарды қолдайды, бірақ сонымен бірге инфляциялық қысымды күшейтеді.
Осыған байланысты экономист күрделі сұрақ қойды: бағаның өсуін ұстап, теңгені нығайта отырып, «кез келген бағамен» алға қойған мақсатқа қаншалықты қол жеткізуге болады. Бұл ретте, оның пікірінше, инфрақұрылымға белсенді мемлекеттік инвестицияларды сақтау маңызды. ЖІӨ-нің екі есе өсуінсіз істеуге болады, бірақ қыста жұмыс істейтін ЖЭО-ларсыз істеуге болмайды, деп сендірді ол.
«Қазақстан шикізаттық инвестициялық циклдің соңында тұр. Бұл дегеніміз бұрғылауға болатын нәрсенің бәрін бұрғылап қойғанымызды білдіреді. Демек, бізді тек тікелей шетелдік инвестициялардың азаюы күтіп тұр. Қатты пайдалы қазбалар да бар, оларды біз шикізат сияқты, сондай-ақ табиғатқа зиян келтіре отырып, қалыпсыз қазып, сатуға болмайды».
Расул Рысмамбетовтың пікірінше, республика келесі инвестициялық циклдің алдында тұр — қайта өңдеу, дайын өнім өндіру және техникалық сараптама, ИИ, робототехника мен дрондарды қоспағанда. Оның айтуынша, қайта өңдеу мен өндіріске инвестицияларды шұғыл қозғалыс жасамай енгізу қажет.
