Бұл туралы «Asia Grains & Oils Conference in Tashkent — 2025» халықаралық конференциясында тәуелсіз сарапшы-талдаушы Марина Сидак хабарлады.
Спикер нақтылағандай, 2024 жылы Ауғанстан Өзбекстаннан 1,2 млн тонна бидай ұнын (тоннасына орташа бағасы $273), Қазақстаннан — 1,1 млн тонна (тоннасына $265), Ресейден — 237 мың тонна (тоннасына $209) импорттаған.
Үстіміздегі жылдың бірінші жартыжылдығында осы өнімді жеткізушілер тізімін Өзбекстан да басқарды — 691 мың тонна ұн жөнелтілді, одан кейін Қазақстан — 537 мың тонна. Ал РФ-дан жеткізілім өте аз — бар болғаны 14 мың тонна. Барлық үш жеткізушінің орташа экспорттық бағасы тоннасына $300 болды. «Ауған бидайы нарығының теңгерімі профицитте тұр, бірақ импортқа тәуелділік сақталып отыр, әсіресе ұн бойынша. Ішкі нарықтың қажеттілігі негізінен коммерциялық импорттың басым бөлігін құрайтын ұн импортымен жабылады «, — деп атап өтті сарапшы.
Марина Сидақтың айтуынша, соңғы бірнеше маусымда Ауғанстандағы ұн өндірісі 3,5 млн тонна деңгейінде сақталып отыр, ал бұл өнімнің импорт көлемі 2,5 млн тоннаға жетеді. Салыстыру үшін: 2024 жылы елге бидай импорты небәрі 272 мың тоннаны құрады, ал 2023 жылы — 372 мың тонна, ал 2022 жылы — 794 мың тонна.
Қазақстанның ұн тарту саласының өкілдері Орталық Азиядағы жоғалған өткізу нарықтарын қалпына келтіру үшін шұғыл шаралар қабылдау қажет деп санайды. Мамандар Қытайға қайта өңделген өнім экспортын ұлғайту мүмкіндігін көрсетеді. Алайда бұл жерде мемлекеттік қолдаусыз болмайды.
Қазақстанның Астық өңдеушілер одағының басшысы Жомарт Мотышевтың айтуынша, біз Өзбекстанға жыл 3 млн тоннадан астам астық экспорттаймыз, ж өйткені көрші елде өз ұн тарту өнеркәсібі бар. Қазақстандық астық ұнға өңделеді, содан кейін Орталық Азия елдері мен Ауғанстанға жіберіледі
Ұн нарығын жоғалтудың негізгі себептері:
• Ішкі қайта өңдеуді дамыту:
Өзбекстан импорттың тәуелділігін төмендете отырып, өз ұн тарту саласын белсенді дамытуда.
• Реттеудің тарифтік емес шаралары:
Сараланған импорттық баждар сияқты тарифтік емес шаралар енгізілді, мысалы, ұн импортын бір мезгілде реттеу кезінде әкелінетін астыққа бажды нөлдеу.
• Транзиттік шектеулер:
Қазақстандық ұнның темір жол арқылы транзитіне шектеулер Қазақстанның экспорттық мүмкіндіктеріне де әсер етеді.
Бұл Қазақстан үшін нені білдіреді:
• Бұрын қазақстандық ұн өндірушілер үшін маңызды нарық болған Өзбекстанға ұн экспортының төмендеуі.
• Экспорттық стратегияны бейімдеу және жаңа нарықтарды немесе өткізу бағыттарын іздеу қажеттілігі.
