2024 жылдың қорытындысы бойынша елдегі несие көлемі 20,9%-ға өсіп, 34 триллион теңгеге жеткен. Оның ішінде:
Бизнестің несие алу көлемі – 13 трлн теңге (+16%);
Халықтың несие алу көлемі – 21 трлн теңге (+24%);
Тұтынушылық несиелер – 14 трлн теңге (+33,5%).
Тұтыну несиесі мен халықтың нақты табысының арасындағы байланыс туралы пікір әртүрлі. Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин үкіметте өткен жиында Адамдардың несие алу белсенділігі олардың мүмкіндігінің артқанын білдіретінін, несиені ойланып-толғанбай-ақ алып жатқанын айтты. «Егер азамат несие алса, бұл оның қаржылық жағдайын есептей алатынын көрсетеді. Ал егер ол несиені дәрі-дәрмекке алса – бұл әлеуметтік жағынан тереңірек мәселе», – деді ол.
Экономист Руслан Султанов өзінің монетарлық шолуында (Tengenomika) ол егер тұтынудың өсуі жалақының өсуімен бекітілмесе, экономиканың қызып кету қаупі бар екенін атап өтті.
«Банк жүйесі классикалық бөлшек сауда экспансиясын көрсетеді. Жүйедегi ақша табыстан жылдам өсуде, бұл үй шаруашылықтарының табыс пен жұмыспен қамтудың күйзелiсiне осалдығын күшейтедi. Экономика үшін бұл ағымдағы өсімді қолдау (8 айдағы нақты ЖІӨ-нің 6,5% -ы), сонымен қатар қызып кету қаупі. Бюджеттік саясатпен үйлестірілмей бұл қосымша инфляциялық қысымға айналуы мүмкін «, — деп түсінік берді Сұлтанов.
Сарапшы осы ретте салымдар құрылымына да назар аударып өтіпті. Банктердегі депозиттер жаңа максимумға — 41,2 трлн теңгеге жетті.
«Депозиттер жаңа максимумға шықты — 41,2 трлн теңге (г/г + 18,1%). Құрылым «ұзын»: аударылатындар — 20,3%, қалғаны — шамамен 80%. Өсім мерзімді салымдармен қамтамасыз етілген (г/г + 21,3%): жоғары мөлшерлеме кірістілікті тіркейді және банктерге қорландыру бойынша болжамдылықты береді «, — деп түсіндірді Сұлтанов.
Күшті сыртқы позицияға қарамастан, шетелдік қаражат ағынында әзірге тұрақтылық жоқ. Бұл экономиканы сыртқы күйзеліске қарсы тұра алмайды.
«Сыртқы позиция әлі де оң — 0,73 трлн теңге, бұл өткен жылғы деңгейден 2,7 есе жоғары. Бірақ тамыз айына минус 439 млрд әкелді. Бұл сыртқы ағымдардың тұрақсыздығын көрсетеді: олар өсімнің сенімді көзіне қарағанда құбылмалы қосымша «, — деп түйіндеді экономист.
Несиелер мен кедейшілік тығыз байланысты: қарыздар қиын жағдайдан шығуға және өмір сүру сапасын жақсартуға көмектеседі, сондай-ақ оларды төлеудің мүмкін еместігінен кедейшілікке түсуге себеп болады, бұл борыштық шұңқырға, күйзеліске және денсаулықтың нашарлауына әкеледі. Қаржыны басқара алмау, импульсивті сатып алулар және қарыздарды төлей алмау адамды борыштық күйзеліске ұшыратуы мүмкін, ал несиелендіру — қарыздарға психологиялық тәуелділік — проблеманы қиындатады.
Қарапайым айтқанда тілмен айтқанда Қазақстан халқы тұтынудың өсуі кірістермен емес, қарыздармен қызып жатқандықтан кедейленуде. Сарапшылардың атап өтуінше, Қазақстанда әсіресе экономикалық белсенді халық арасында несиесі бар адамдар саны артып келеді, бұл қарыз алудың өсуіне алып келеді және борыштық тұзаққа түсу қаупін тудырады, бұл өз кезегінде халық арасында кедейшілікті арттырады. Талдаушылар қаржылық сауаттылықты күшейтуді, кредиттік ұйымдардың неғұрлым жауапты жұмысын және мемлекеттік қолдауды қоса алғанда, әртүрлі шешімдерді ұсынады.
Соңғы бірнеше жыл ішінде ҚР-да қоғамдағы экономикалық теңсіздік жағдайы жақсы жаққа өзгерген жоқ. Бұған статистикалық көрсеткiш — табыстың 10% -ы ең аз қамтамасыз етiлген және 10% -ы неғұрлым қамтамасыз етiлген халықтың ара қатынасы дәлел. 2019 жылдан 2025 жылға дейін халықтың осы екі тобының табысы 5,9-6 есе, ал өткен жылы рекордтық 6,2 есе ерекшеленген.
