Қазір Қазақстанда 2026 жылға арналған бюджет қалыптастырылуда. Оның жобасында Қаржы министрлігі қазынаға 22,8 триллион, ал шығынға 27,2 триллион түседі деп болжап отыр. 2026 жылға арналған бюджет жобасында 22,8 триллион теңге кіріс күтілуде. Бұл соманың 18,8 триллионын (яғни 80 пайызын) салық арқылы жинау жоспарланып отыр.
Бұдан басқа, бюджетке түсетін негізгі түсімдер:
• корпоративтік табыс салығы (КТС) — 5,2 триллион теңге (2026 жылдан бастап бизнес үшін әртүрлі ставкалар енгізіледі);
• табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін төлемдер — триллион теңге.
- Кірістің ірі көзі трансферттер болады — 3,6 триллион теңге.
- Барлық трансферттердің 879 миллиарды жергілікті бюджеттерге аударылады.
- Алматы шамамен 492 миллиард.
- Астана — 125 миллиард,
- Атырау облысы — 262 миллиард.
Ұлттық қордан республикалық бюджетке 2,7 триллион теңге трансферт жоспарланған.
Салыстыру үшін:
ҚҚС-тан түсетін табыс 2025 жылы 6,5 триллион деп болжанған. ҚҚС мөлшерлемесінің келесі жылдан бастап 12-ден 16 пайызға дейін көтерілуіне байланысты болуы мүмкін.2026 жылға арналған елдің әлеуметтік-экономикалық даму болжамында ұлттық экономика министрлігі 4,8 трлн теңгеге ұлғаюмен 46,7 трлн теңге көлемінде мемлекеттік қарызды күтуде. Мемлекеттің қаржылық міндеттемелері барлық баптарда өседі. Үкімет те, өңірлер де, ұлттық компаниялар да көбірек қарыз алады.
Себебі
Ескі қарыздарды қайта қаржыландыру және шетел валютасындағы қарыздарды валюталық қайта бағалау. 2026 жылдың қаңтарынан бастап еліміз жаңа Салық кодексімен өмір сүре бастайды. ҚҚС және КТС бойынша мөлшерлемелердің өсуі бюджет кірістерін ұлғайтады деп күтілуде. Алайда түсімдер ағыны шығыстардан төмен болады. 2026 жылы бюджет тапшылығы жоспарланған 3,8 трлн теңге тапшылығының орнына 807 млрд теңгеге — 4,6 трлн теңгеге дейін немесе ЖІӨ-ге шаққанда 2,5% -ға немесе ЖІӨ-ге шаққанда 2,2% -ға өседі. Бюджет тапшылығы үкіметті борыш нарығына алып келеді.
Ішкі қарыздың бір бөлігі — үкімет пен өңірлердің міндеттемелері — 4,7 трлн теңгеге өсумен болжанады және ол негізінен қаржы министрлігі мен жергілікті әкімдіктердің ішкі облигациялары есебінен өсетін болады. Соңғылары өңірлерді дамытуға ақша тартады.
Мәселе жоғары инфляция — тамызда ол 12,2% -ға дейін өсті — қарыз қаражатын қымбаттатады. Үкімет пен өңірлер неғұрлым көп болса, борышқа қызмет көрсетуге соншалықты көп жұмсауға тура келеді. 2025 жылдың бірінші тоқсанында үкіметтік қарызға қызмет көрсету бойынша төлемдер 978,5 млрд теңгені құрады. 2024 жылдың сәйкес кезеңінде төлемдер 718,4 млрд теңгені құрады.
Жаңа Салық кодексін қабылдаған кезде ҚҚС-ты көтеру бюджет тапшылығын жабу қажеттігімен түсіндірілді.
Алайда 2026 жылы тапшылық қысқармайды, керісінше 500 млрд теңгеге, 4,6 трлн теңгеге дейін өседі.
Үкімет Ұлттық қордан алымдарды екі есе қысқартуға ниетті. Сондықтан, салық түсімдерінің 3,7 трлн теңгеге өсуіне қарамастан, бюджеттің жиынтық кірістері 2025 жылмен салыстырғанда 1,5 трлн-ға артады. Бұл ретте шығыстар 2 трлн.
Мемлекеттік аппаратты қамтуды қоса алғанда, барлық бағыттар бойынша қосымша шығындар қарастырылған. Президент пен премьер-министрдің аппараттарына жұмсалатын шығыстардың өсуі ең қарапайым болып көрінеді: тиісінше 2,8 млрд және 400 млн теңге. Бұл сомаларды «индекстеу» деп атауға болады — өсім шамамен инфляция деңгейіне сәйкес келеді.
Басқа мәселе — зейнетақылар мен жәрдемақылар. Базалық зейнетақы 3 200 теңгеге (10%) ғана өседі, ал жылдық инфляция 12% -дан, ал бірқатар өңірлерде — 13% -дан асады. Жекелеген әлеуметтік төлемдерге байланысты ең төменгі жалақы (85 мың теңге) өзгеріссіз қалады. Ең төменгі күнкөріс деңгейі сол 10% -ға артады. 2026 жылы зейнетақы мен жәрдемақыға барлығы 6,8 трлн теңге бағыттау жоспарлануда.
Бюджеттің нақтылығы
Жаңа жолдардың құрылысына — 48 млрд. теңге, ескілерін жөндеуге — 44 млрд. теңге «ҚазАвтоЖол» «мемлекеттік мүлікті сенімгерлік басқаруға» 263 млрд алады.
Түрмелер мен колонияларды ұстауға жылына 95 млрд теңге жұмсалады — орташа есеппен 2,3 млн теңге.
Білім министрлігі — 82 млрд теңге немесе бір оқушыға 20 мың теңгеге жуық.
Жоғары жетістіктер спорты — 217 млрд, бұл ретте балалар спортына жеке бап жоқ.
Тағы бір интрига — бюджетті Сенатта талқылау жағы талдаушылар үшін № 1 тақырып болайын деп тұр. 2027 жылға чемоданын жиюға дайын тұрған Сенаттың мұны талқылауы қаншалықты заңды деген сұрақ бар. Олар талқылай ма, әлде талқылау арқылы құтқару жастықшаларын тағы бар баптап ала ма? Бізге қазір осы жағы қызық болып тұр.
