Сарапшылар «бізге ақша ғана жетпейді, ақша болса, ауылдағы өндірісті ақшамен толтырса, оны көтеруге болады» деген қате түсініктен арыла алмай жүргенімізді айтады. Бұл бағытта талай бағдарламалар жасалды. Соңғысы Ауыл шаруашылығы министрлігі агроөнеркәсіптік кешен саласындағы 2024-2028 жылдарға арналған «Қуатты АӨК» ұлттық жобасында 2028 жылы ауылдың жалпы өнім көлемін екі есе 17 трлн теңгеге дейін арттыру. Оны қандай әдістермен толтыруға болатыны әзірге жұмбақ.
АШМ «Қуатты АӨК» ұлттық жобасының тағы бес мақсатын көріп отыр.
• ауыл шаруашылығы техникасын жылына 8-10% -ға дейін жаңарту;
• еңбек өнімділігін 2 есеге, 9,1 млн теңгеге дейін арттыру;
• АӨК өнімдерінің экспортын 2 есеге, 10 млрд долларға дейін ұлғайту;
• ауыл шаруашылығына инвестициялар ағынын 3,3 есе, 3,2 трлн. теңгеге дейін ұлғайту;
• қайта өңделген ауыл шаруашылығы өнімдерінің үлесін (сүт, ет, майлы дақылдар тұқымы, күріш, жүгері, қарақұмық) 70% -ға дейін ұлғайту.
Күтілетін нәтиже — алма, шұжық өнімдері, ірімшік және сүзбе, қант (83%), құс еті бойынша өзін-өзі қамтамасыз ету.
Жылдар бойынша ақша былай түсуі тиіс:
• 2024 жыл — 1,9 трлн теңге;
• 2025 жыл — 3,6 трлн теңге;
• 2026 жыл — 3,7 трлн теңге;
• 2027 жыл — 3,9 трлн теңге;
• 2028 жыл — 2,5 трлн теңге.
Қаржыгерлер қауымдастығының (ҚҚҚ) мәліметінше, Қазақстан 2025 жылдың бірінші жартыжылдығында Қытаймен тауар айналымын 14,9 миллиард долларға дейін арттырып, 2024 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 5,9 пайызға өсті.
Алайда өсім толығымен дерлік импорт есебінен қамтамасыз етілген. Импорт 22,8 пайызға өсті, ал экспорт шамамен 10 пайызға қысқарды.
Басқа елдермен салыстыру
Егер Ұлттық статистика бюросының 2025 жылғы қаңтар-шілдедегі мәліметтеріне қарайтын болсақ, онда тек Қытаймен ғана емес, Қазақстанның да экспорты төмендеп жатыр.
Қазақстан экспортының ең көп төмендеуі Австралиямен болды. Бұл көрсеткіш 2024 жылғы қаңтар-шілдемен салыстырғанда 6,3 есеге — 9,984 миллион доллардан 1,573 миллион долларға дейін төмендеді. Бұл ретте осы елден импорт 1,2 пайызға — 29,366 миллион долларға дейін өсті. Алайда бұл елдің тауар айналымының үлесі шамалы және Қазақстан экономикасына Қытаймен сауда сияқты әсер етпейді.
Қазақстанның ЕАЭО елдерімен тауар айналымы 20 миллионнан астам долларға — негізінен РФ есебінен 870 миллиард долларға дейін төмендеді (үлесі — 16,225 пайыз). Экспорт та 11 пайызға төмендеп, 5,525 миллиард долларға, импорт 1,7 пайызға төмендеп, 10,699 миллиард долларға жетті.
Қазақстанның Еуропамен тауар айналымы мен экспорты да 8,8 пайызға және 8,4 пайызға төмендеді. Бұл ретте импорт көлемі төмендеді.
Қазақстанның АҚШ-пен сыртқы саудасы (үлесі — 3,6 пайыз) төмендеуді көрсетеді (9,6 пайызға — 2,851 миллиард долларға дейін). Экспорт пен импорт та 21 пайызға және 1,8 пайызға төмендегенін көрсетті.
Тұтастай алғанда, Қазақстан кез келген ел сияқты тауарлардың кейбір санаттарында импортқа белгілі бір тәуелділікке, сондай-ақ оны алмастыру мүмкіндігіне ие. Билік пен сарапшылар елдің азық-түлік қауіпсіздігі мен экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін маңызды міндет болып табылатын ауыл шаруашылығы және азық-түлік сияқты негізгі секторлардағы импортқа тәуелділікті төмендету үшін үнемі жұмыс істейді. Ал сарапшылар біздің нарық тым шағын нарық екенін айтады.
Тіпті 20 миллион адамға қарамастан. Жаңа технологияларды енгізу үшін нарыққа 100 млн тұтынушыдан үміт арту керек. Бұл экспортты дамытуға ұмтылу керек дегенді білдіреді. Алдымен ЕурАзЭҚ елдеріне, содан кейін басқа елдерге. Экспортты кім және қалай ынталандырады? Нарықта тауарлардың қолжетімділігін қолдау үшін қатар импорт қажет, бірақ оны жоғары сапалы өнім ұсынатын және ішкі экономиканың дамуына ықпал ететін отандық өндірушілер ауыстыруға тиіс.
