Биылғы 18 шілдеде ресми жарияланған жаңа Салық кодексінде алғаш рет «салтанат салығы» қолданысқа енгізіледі. Кодекстің өзінде «салтанат салығы» деген жеке ұғым жоқ. Болмаса да бұл бап осы атаумен тарихта қалғалы тұр. Жеке тұлғалардың мүлкінің жекелеген санаттарына салық салуға қатысты жаңа ережелер заңмен бекітілгелі отыр.
Жеке тұлғаларға салық салу мақсатында жылжымайтын мүлік объектілерінің құнын «Азаматтарға арналған Үкімет» мемлекеттік корпорациясы есептейді. Бұл ретте «Учет.kz» сарапшыларының түсіндіруінше, әдетте мемкорпорация анықтаған құн нарықтағыдан айтарлықтай төмен болып келеді.
- Тұрғын үйлерді және саяжайлық объектілерді бағалау кезінде салтанат коэффициенті (коэффициент роскоши) пайдаланылады. Ол бірге тең.
- Жергілікті өкілді органдар – мәслихаттар жергілікті елді мекен үшін салтанат коэффициентін бекіткенде, оны тұрғын үй санатына қарай 50%-дан аспайтын көлемге тағы арттыруға құқылы.
Жылжымайтын мүлікке салық салу тәртібі келесідей: 1 тұлғаға тиесілі барлық нысанның жалпы құны 450 миллион теңгеге жетсе немесе одан асса, оның жалпы сомасының 2%-ы мөлшерінде салық есептеледі.Егер бір азаматтың меншігіндегі барлық нысанның жалпы құны 450 миллионға жетпей қалса, онда мүлік салығы әрбір объектіге жеке-жеке салынады. Мұнда барлық азаматтар үшін бекітілген ортақ ставкалар мен коэффициенттер қолданылады.
Ranking мониторинг агенттігінің сарапшылары Қазақстанда кедейлер мен байлардың табыс айырмашылығы барған сайын алшақтап, «жер мен көктей» болып бара жатқанына назар аудартты.
«Соңғы бірнеше жылда Қазақстанда экономикалық теңсіздік жағдайы оңала қойған жоқ. Бұған халықтың ең кедей 10%-ы мен ең ауқатты 10%-ының табысы бойынша жасалған статистикалық деректер дәлел. 2019 жалдан 2023 жылды қоса алғанға дейін бұл екі топтың табыс алшақтығы 5,9–6 есе болса, өткен жылы рекордтық 6,2 есеге жетті», – деді агенттік сарапшылары.
Бір қызығы, ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) мамандары барынша қамтамасыз етілген «ауқатты» адамдар қатарына ай сайын 181,3 мың теңгеден 1,6 миллион теңгеге дейін табыс табатын қазақстандықтарды да қосып қойыпты. Кірісі одан көптері – байлар.
Қалай алғанда, Қазақстанда табыстың көп бөлігі аз шоғыр топқа ғана тиесілі. Мысалы, статорган дерегінше, елдегі ауқатты санаттағы 10% қазақстандық елдегі жалпы табыстың төрттен бірін – 24,1%-ын басыбайлы иеленіп отыр.
Бірақ бұл жерде «шынымен де 181,3 мың теңге айлық алатын адамды ауқатты деуге бола ма?» деген сұрақ туады. Егер оларды ауқаттылар қатарынан шығарып тастаса, онда осы 10%-дың ішінде нағыз дәулеттілердің үлесі қатты азайып қалады.
Ұлттық статбюро дерегінше, 2025 жылғы бірінші тоқсанда Қазақстан халқының орташа айлық табысы келесідей болды:
• Орташа айлық жалақысы 0–51,9 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 4,1%,
• Орташа айлық жалақысы 51,9–60,5 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 5,3%,
• Орташа айлық жалақысы 60,5–68,4 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 6,1%,
• Орташа айлық жалақысы 68,4–77,7 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 6,9%,
• Орташа айлық жалақысы 77,7–87,2 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 7,8%,
• Орташа айлық жалақысы 87,2–99,9 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 8,8%,
• Орташа айлық жалақысы 99,9–116,7 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 10,1%,
• Орташа айлық жалақысы 116,7–138,2 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 12%,
• Орташа айлық жалақысы 138,2–181,3 мың теңге аралығындағылар, үлесі – 14,9%,
• Орташа айлық жалақысы 181,3 мың теңгеден жоғарылар, үлесі – 24,1%,
- Қазақстандағы ауқатты азаматтардың саны шамамен қанша екенін анықтаудың тағы бір тәсілі – барлық жалдамалы жұмысшыларды айлық көлеміне қарай бөлу.
- Экономиканың көп саласында ең жиі кездесетін жалақы мөлшері 200 мың теңгеден 400 мың теңгеге дейінгі аралықта ғана. Яғни, кейінгі онжылдықта, сарапшылардың байламынша, Қазақстан халқы негізінен сол бойы байымады.
Сарапшылар элиталық меншік иелеріне әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруға мүмкіндік бере отырып, салық жүктемесін теңестіру, ашықтықты арттыру және әлеуметтік әділеттілікті арттыру үшін сән-салтанатқа салынатын салық қажет деп санайды. Ол кірістерді әділ бөлуге және мемлекетке деген сенімді арттыруға ықпал ете отырып, қарапайым азаматтардың қаржылық ауыртпалығын байларға қайта бөлуге мүмкіндік береді. Дегенмен, сән-салтанатқа салынатын салық көптеген елдерде бар. Мысалы, Ресейде ол 2014 жылдан бастап жұмыс істейді және құны 3-5 миллион рубльден асатын көліктерге және қымбат жылжымайтын мүлікке қолданылады. Сондай-ақ сән-салтанатқа салынатын салық қазір Еуроодаққа мүше болып табылатын Балтық жағалауы елдерінде қолданылады. Олардың шарттары әлдеқайда қатаң, мұрагерлік кезінде, қымбат сатып алулар кезінде, екінші пәтер, екінші машина және т.б. сатып алулар кезінде салықтар қолданылады
