Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов Astana Finance Days форумында Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын (БЖЗҚ) жеке басқаруға беру жоспары пікірін айтты.
Сүлейменовтің пікірінше, қазіргі кезде Қазақстанның қаржы секторындағы жағдай тұрақты, алайда инфляция өсімін тежеп, теңге бағамын нығайту мәселесінде әлі де көп жұмыс істеу керек. Оның бірден-бір жолы мемлекеттік активтерді тиімді басқару, әсіресе халықтың зейнетақы жинағын тиімді инвестициялау.
«Еліміздегі зейнетақы қорын біртіндеп жеке басқаруға беруіміз керек. Әрине, бұл іске өте сақ әрі үлкен жауапкершілікпен келеміз. Қатаң қадағалау жүргіземіз. Бірақ қорды жеке секторға тапсырудан басқа тиімді жол көріп тұрған жоқпыз», – деді Ұлттық банк басшысы.
Сонымен қатар, ол қазақстандықтардың зейнетақы жинағын басқару өте маңызды әрі сезімтал тақырып екенін мойындады.
«Зейнетақы жинағын жеке басқаруға беру халық үшін психологиялық тұрғыда ауыр болуы мүмкін. Өйткені 2013 жылғы жағдай әлі есімізде. Сол кезде қорды басқарғандар көптеген қателік жіберді, халықтың сеніміне сызат түсті. Әсіресе, қазіргі зейнет жасындағы азаматтар үшін бұл өте ауыр соққы болды. Олар 90-жылдардағы дағдарысты бастан кешкен буын. Сондықтан бұл мәселені біз ерекше мұқият қарастырамыз», – деп атап өтті ол.
Дегенмен, Тимур Сүлейменов қорды әлемге әйгілі, беделі жоғары, халықаралық деңгейде танылған компанияларға сеніп тапсыру арқылы халықтың сеніміне ие болып, БЖЗҚ-ны табысты етуге болатынына сенімді.
Осыған дейін
Бұрын хабарланғандай, 2026 жылдан бастап қазақстандықтар өздерінің зейнетақы жинақтарын басқаруға қатыса алады. Алдағы өзгерістер қарттыққа арналған қаражаттың тиімділігін арттыруға жаңа мүмкіндіктер ашады, дейді сарапшылар. Атап айтқанда, дербестендірілген инвестициялық стратегияларды енгізу (консервативті, қалыпты, агрессивті) және халықаралық нарықтарға қолжетімділікті кеңейту күтілуде. Бұл неғұрлым кірісті құралдар есебінен портфельді әртараптандыруға мүмкіндік береді. Салыстыру үшін, MSCI World индексі соңғы 10 жылда АҚШ валютасымен жылдық 8% -дан астамын әкелді, бұл доллармен көрсетілген зейнетақы активтерінің ағымдағы нәтижелерінен жоғары.
ҚҚҚ талдау орталығы сарапшыларының пікірінше, ерікті негізде басқарушыны таңдау моделіне көшу перспективасымен сомасы бойынша шектеусіз жеке компанияларға беру үшін қолжетімді зейнетақы активтерінің үлесін біртіндеп ұлғайтудың мәні бар. Айта кетейік, қазір қазақстандықтар өз жинақтарының 50% -ын қарттығына қарай жеке басқарушыларға аудара алады.
«Реформа іске қосылғалы бері (2021 жылдың сәуірі) жекеменшік басқарушы компаниялардың көпшілігі Ұлттық банктің басшылығымен портфель көрсеткіштерінен асатын кірістілікті көрсетті, бұл баламалы стратегиялардың тиімділігін және зейнетақы жинақтарын басқаруда бәсекелестікті дамыту қажеттілігін растайды. Барлық активтердің бір қолда шоғырлануы (99,73%) бәсекелестікті шектейді және салымшылар үшін әлеуетті кірістілікті тежейді «, — деп санайды ҚҚҚ талдаушылары.
Ағымдағы қатаң реттеуді, ашық есептілікті сақтау және салымшылардың мүдделерін қорғау кезінде ЖБК үлесін кеңейту басқару тиімділігін арттыруға және тәсілдерді әртараптандыруға мүмкіндік береді, деп толықтырды олар.
Сонымен қатар, БЖЗҚ мәліметінше, 1 тамыздағы жағдай бойынша жыл басынан бері зейнетақы ақшасының инвестициялық кірісі 1,12 трлн теңгені құрады. Салымшылардың шоттары бойынша бөлу — 4,68%. Алайда, оң нәтижеге қарамастан, нақты кірістілік қаңтардан шілдеге дейін 7,7% (жылдық — 11,8%) асатын жинақталған инфляцияның салдарынан теріс күйінде қалып отыр. Алайда, сарапшылардың пікірінше, қалыптасқан жағдайды қиын деп есептеуге болмайды.
«Жеті айдың қорытындысы бойынша зейнетақы активтерінің тиімділігін бағалау дұрыс емес. Бұл қаражат ондаған жылдарға инвестицияланады және нарық конъюнктурасының тұрақты өзгеруінен қысқа мерзімді ауытқулар болмай қоймайды. Бұл ретте соңғы алты жылда БЖЗҚ кірістілігі тұтастай алғанда, геосаяси және инфляциялық күйзеліс аясында 2022 жылды қоспағанда, инфляциядан асып түсті «, — деп атап өтті ҚҚҚ-да.
Талдаушылар үстіміздегі жылы кірістілік инфляциядан артта қалатынын, бұл базалық мөлшерлеменің өсуін (баланстағы облигациялардың құнын төмендетті), жылдың бірінші жартысында теңгенің нығаюын (валюталық портфельді төмендетті) және Ақ үйдің сауда саясатының салдарынан әлемдік нарықтардағы құбылмалылықты қоса алғанда, уақытша ішкі және сыртқы факторлардың әсерімен түсіндірілетінін қосты.
«Жақын айларда зейнетақы активтерінің кірістілігі қор нарықтарының өсуінен (жергілікті нарық пен американдық индекстер тарихи рекордтарды жаңартып отыр), валюталық қайта бағалаудан және Федералдық резервтің ақша-кредит саясатын жұмсартқан кезде облигациялар бағасының жақсаруынан секіріс көрсетуі мүмкін. Осылайша, бұл жүйені бірнеше жылдың динамикасында бағалау маңызды, ол бұрынғысынша инфляциядан жоғары өсім көрсетіп отыр «, — деп сендірді олар.
Салыстыру үшін, 1998 жылы жинақтаушы зейнетақы жүйесі құрылған сәттен бастап 2025 жылдың басына дейін жинақталған инвестициялық кірістілік өсу қорытындысымен 966,4% құрады, инфляция кезінде бүкіл кезең үшін 838,0%, яғни оң айырма 100 п.т. (+ 128 п.т.) асады.
«Дербестендірілген қоржындар әрбір салымшының жасын, мақсатын және тәуекелге бейімділігін ескеруге мүмкіндік береді. Мысалы, жас қатысушыларға неғұрлым табысты, бірақ тәуекелді стратегияларды таңдауға мүмкіндік береді, ал зейнеткерлік жас алдындағы азаматтар капиталды сақтауға назар аудара отырып, қорғау құралдарында қала алады. Ашық бенчмарктерді қосымша енгізу стратегиялар мен басқарушы компаниялардың тиімділігін объективті салыстыруды қамтамасыз етеді. Бұл жүйеге деген сенімді арттырып қана қоймай, басқарушыларды нәтижелерді жақсартуға ынталандырады «, — деп түйіндеді ҚҚҚ-да.
Тәуелсіз сарапшылар не дейді
Қазақстандық экономист Расул Рысмамбетовтың пікірінше, ұсынылып отырған шара үкімет немесе оның бастамашылары БЖЗҚ-ны жасырын түрде мойындап, зейнетақы активтерін басқару процесін демократияландырғысы келеді. «БЖЗҚ бәрібір, мемлекеттік құрылым, және олар көбінесе мемлекеттік бағалы қағаздар сияқты қажетсіз заттарға салынады. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру қателерін белгілі бір мойындау бар. Әрине, мұнда тәуекелдер бар. БЖЗҚ құрылып, оған жеке зейнетақы қорларының активтері жіберілгенде, күмәнді инвестициялар аз болған жоқ. Зейнетақы активтерін басқару кез келген активтерді басқару емес екенін барлық зейнетақы басқарушылары түсінбейтіні түсінікті болды. Мұнда тәуекелдерге ерекше көзқарас қалыптасады, олар төмен болуы тиіс, әрі қарай жоспарлау көкжиегі болуы тиіс. Tesla сияқты акцияларды барлық ақшаға сатып алып, өмірге қуану мүмкін болмайды. Бұл ең болмағанда 1-3% -ды алып келетін ұнатпалы, бірақ тұрақты инвестициялар болуы тиіс. Сондықтан зейнетақы активтерінде ең бастысы — көбейту емес, сақтау, — дейді Расул Рысмамбетов.
Расул Рысмамбетовтың пікірінше, үкімет жаңашылдықты бекіткен жағдайда жеке қорларға бақылау күшейтіледі. Жалғыз артықшылығы жеке қорларды мемлекет қандай түрде кері қайтаратыны белгісіз мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алуға мәжбүрлеуге болмайды.
