Қазір (2025 жылғы тамыз) Қазақстанда ішкі бағаларды тұрақтандыру және мал басының тұрақты өсуін қамтамасыз ету үшін енгізілген ет пен малды әкетуге шектеу күшінде.
- Атап айтқанда, 2025 жылғы 15 мамырдан бастап бұқашықтарды әкетуге үш айлық, ал 10 сәуірден бастап ірі қара мен ұсақ малдың аналық мал басын әкетуге жарты жылдық тыйым салу қолданылады.
- Бұл шаралар уақытша, жаппай экспортты төмендетуге және ішкі нарықтағы тапшылықтың алдын алуға бағытталған.
Мұндай шектеулер ішкі нарыққа аса жаңалық емес. Соңғы 20 жылда үкіметтік деңгейдегі шектеулердің әртараптандырылып кеткенін талай рет қойдық. Бірақ мұндай шешім ет бағасына ақпал ете алмайтынын да талай бер байқадық.
ЖЖМ- шектеуден кейін шекаралық аймақтарды «бензин мафиясы» пайда болды
Бір жерде — жер асты құбырлары арқылы, бірақ көбінесе — автомобильдердің бензин бактарында қыр асып кетті. Оған мыңдаған адам тартылған.
Темір сынықтарын экспорттауға тыйым салу 2018 жылға дейін қолданыста болды. Әдетте елде жылына 3-3,5 миллион тонна жиналған. Металдың жартысын «Миттал», KSP Steel, «Кастинг» зауыттары алды. Екінші жартысын экспортқа жіберді. Тыйым салынғаннан кейін екі жыл өткен соң металлургтер өндірісті екі есеге, ал KSP Steel — тыйым салудың негізгі лоббисті — өндірісті үш есеге: 2015 жылы миллион тоннадан 300 мыңға дейін азайтты. Кез келген тыйым салу адамдардың осы қызмет түрімен айналысу ниетін төмендетеді. Сынықтарды жинау төмендеп, бағасы өсіп кетті.
Мемлекет тарапынан кез келген тыйым салу бұл мемлекеттің экономиканы бақыламайтынын және жеткілікті ықпал ету тетіктері жоқ екенін айтады. Мұндай тыйымдар үнемі болады, себебі мемлекеттік билік жүйесі мен экономика түрлі заңдар бойынша жұмыс істейді. Нарықтық экономика — әрдайым жеке бастама. Кәсіпкерлердің ақшасы ақша табу оңай жерге ағады. Тыйым салу — ақша ағынына кедергі келтіретін кедергі. Қорытынды — қауіпті саладан ақша қашады, бұл өндірісті төмендетеді, пайда тәуекелдерді жабпайынша баға осындай деңгейге дейін көтеріледі.За какой срок? Зависит от отрасли.
Салаға ақшаны бағаға әсер ететіндей етіп қайтару қиын
Бұқашықты екі жыл өсіреді, демек өндірістің құлдырауы мен бағаның өсу циклы да екі жыл болады. Өндірісті қалпына келтіру қолдауға қарағанда әрқашан қиын және қымбат. Сондықтан кез келген мұндай тыйымды алдымен негіздеп, нарық қатысушыларымен талқылау керек. Мұның неге алып келетінін түсіну.
Бірақ тыйым салуларды белсенді пайдалану біздің министрлердің салалық сарапшыларды естімейтінін көрсетеді. Әр салада өз кәсiпорындарының мүдделерiн қорғайтын өз одақтары мен қауымдастықтары жұмыс iстейдi. Олардың барлығы шенеуніктерге өз кеңестерін, ұсыныстарын беруге, жағдайды талдауға дайын. Бірақ олардың әрқайсысының өз мүдделері бар. Теңгерімді табу өте қиын.
Үкімет өз тыйымдарымен ештенеге қол жеткізе алмайтынын бәріміз білеміз. Себебі экономика интегарцияланған. Демек бізге халықтың табысын арттырудан өзге жол жоқ. Өзгесінің бәрі қолдан шектеу ретінде қабылданады.
Сондықтан басқа міндетке қол жеткізу керек: халықтың табысын көтеру. Бірақ ет бағасының 80% — азық шығыны. Бірақ соған қарамастан мал басы өсіп жатыр.
2025 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша Қазақстанда ауыл шаруашылығы жануарларының барлық түрлері бойынша мал басының тұрақты өсуі тіркелді, деп хабарлайды Ауыл шаруашылығы министрлігінің баспасөз қызметі.
Қазіргі санақ ойынша:
- Ірі қара мал саны 8,8 млн басты құрады (+ 8,3%),
- оның ішінде сиыр — 4,5 млн (+ 16,3%). 2,7 млн бұзау алынды,
- бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 17,5% артық. *
- Ұсақ мал басы 0,8% -ға — 21,5 млн басқа дейін өсті, 7,6 млн қозы алынды (+ 4,8%).
- Жылқылардың саны 4,7% -ға өсіп, 4,7 млн басты құрады, 1 млн құлын (+ 8,1%) алды.
Қаңтар-маусымда 529,9 мың тонна ет өндірілді (+ 1,5%), оның ішінде:
— сиыр еті — 182,3 мың тонна,
— қой еті — 56,4 мың тонна,
— жылқы еті — 69,3 мың тонна.
Бірақ мал басының көбеюімен проблема шешілген жоқ. Соның ең бастысы — мемлекеттік статистика жүйесі.
Экспорт бойынша шектеулер бизнесті инвестициялық тартымдылықтан айырады. ҚР Ет одағының төрағасы Мақсұт Бақтыбаев көрме қатысушыларының алдында сөйлеген сөзінде қалыптасқан үрдістерді былайша сипаттады:
«Мал экспортына тыйым салу мен квоталарды енгізу салдарынан сұраныс айтарлықтай төмендеді және соңғы бес жылда мал шаруашылығымен айналысу тиімсіз болды. Көптеген фермерлер өздерінің мал басын азайтты, бұл өткен жылдың соңына қарай еліміздің талап ететінінен малдың азаюына және бағаның көтерілуіне әкелді. Қазір сиыр еті мен тірі малдың құны бәсекеге қабілетті және ол, керісінше, мал басының дамуы мен өсуіне ынталандырады «, — деп атап өтті салалық одақ басшысы.
Ет бағасының өсуі объективті себептерге байланысты екені анық
. Сонымен, мемлекеттің әкімшілік шаралары фермерлерге және жалпы мал шаруашылығын дамыту келешектеріне зиян тигізеді. Яғни, бағаның өсуімен мал немесе ет экспортының жабылуымен күресуге болмайды. Өйткені, бұл жағдайда не болады? Фермерлер теңгенің құнсыздануы жеделдететін инфляцияға байланысты олар үшін өндірістің барлық құралдары қымбаттайтын жағдайға тап болады. Ал олардың табысы өспейді. Сонымен, бағаны тұрақтандырудың басқа шаралары қажет. Экономикалық тұрғыдан ең дұрысы өндіріс көлемінің ұлғаюы болады, бұл тек экспорттың өсуіне ғана қатысты. Мал мен ет неғұрлым көп болса, оның бағасы соғұрлым төмен болады — бұл нарық заңы. Немесе, кем дегенде, олар баяу өседі.
Экспорттың жандануы басталғандықтан, фермерлерді мал басын көбейтуге ынталандыратын кез келді. Әрине, ауыл тұрғындарын да ұмытпау керек, оларға жеке қосалқы шаруашылықтарда мал өсіруге көмектесу кере
