Үкімет бұл шешімге нарықтың 70 -80 пайызын бауырына басып алған кейбір монополист компанияларды тәубеге келтіру мақсатында бел байлап отыр. Қазақстандағы көмір нарығы монополия нарығы.
Үш ірі жеткізушінің жалпы былтыр 80%-ды құрады. БҚДА мәліметінше, бұл 2019 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш. Ең ірі жеткізушілер қатарына «Богатырь Көмір» ЖШС (Павлодар облысындағы көмір кеніші), «Қаражыра» АҚ (Семейдегі аттас кен орны) және «Шұбаркөл Көмір» АҚ (Қарағанды облысындағы жылу көмір өндірушісі) кіреді.ы
Тауар нарықтарын монополиялау деректерінің өзі әлсіз бәсекелестіктің әсері ,
ЭЫДҰ сарапшыларының пікірінше, бағаның орта есеппен 10% өсуіне әкелуі мүмкін. БҚДА сарапшылары өз баяндамасында монополистердің мінез-құлқына монополияға қарсы әрекеттің тиімсіз екенін мойындайды. Қазақстандағы көмір нарығы мемлекет тарапынан реттелмейді, оның бағасы еркін. Әзірге жылу электр станцияларына көмірді сатудың бастапқы көтерме нарығын әлеуметтік маңызы бар нарыққа жатқызып, бағаны реттеуді енгізу ұсынысы ғана бар.
Енді не болады
Бүгінгі таңда елдегі электр энергиясының 70%-ы, коксхимиясы өндірісінің 100%-ы, коммуналды-тұрмыстық сектор мен халықтың отынға деген сұранысы толығымен көмір саласына тиесілі. Бұл әсіресе жылыту маусымында бағаның көтерілуіне алып келеді және энергия компанияларында кассалық алшақтықтар туындатады. Олардың шығындарының 60% көмірге тиесілі болғандықтан, оның құнының өсуі тарифтерге, яғни азық-түлік, жылыту және коммуналдық қызметтер бағасына сөзсіз әсер етеді.
«Қазақстандағы энергия өндіруші ұйымдардың қажеттіліктері үшін көмірді көтерме саудада өткізу нарығы монополиялық нарық болып табылады, онда» Богатырь Көмір «ЖШС-нің негізгі өндірушісі нарықтың 70% -дан астамына тиесілі. «Богатырь» және «Северный» кеніштерінде ашық тәсілмен көмір өндіретін әлемдегі ең ірі кәсіпорындардың бірі. Көмір разрездері Павлодар облысында Екібастұз қаласына жақын орналасқан. Соңғы бес жылда «Богатырь Көмір» көмірдің құнын жылына 5% -дан 21,5% -ға дейін бірнеше рет көтерді. 2023 жылы монополиялық жоғары бағаны белгілеу белгілеріне байланысты компанияға қатысты сотта дауланған тергеу тағайындалды. Екі жылдан астам уақыт өткеннен кейін, 2025 жылғы 10 маусымда Жоғарғы Сот тергеуді бастау туралы бұйрық қабылдаудың заңдылығын растады «, — деп хабарлады Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі
Агенттікте энергетикалық көмірдің құны энергия таратушы ұйымдар шығындарының 60% -ын құрай отырып, электр энергиясының тарифтеріне едәуір әсер ететінін көрсетеді. Көмiр бағасының өсуi азық-түлiк тауарлары мен коммуналдық қызметтердiң өзiндiк құнына мультипликативтiк әсер етедi, онда нарықтар монополияланбаған және бағалық бақылау шаралары қолданылады. Бұл ретте электр және жылу энергиясын жеткізу тізбегінің бүкіл ұзақтығында — өндіру, беру, жабдықтау — мемлекеттік бағалық реттеу қолданылады, ал ол энергетикалық көмірге қолданылмайды. Бұл жыл ішінде бағаның күрт өзгеруіне алып келеді және энергия өндіруші ұйымдарда кассалық алшақтықтарды туындатады.
«Осыған байланысты Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі энергетикалық көмір бағасын мемлекеттік реттеуді енгізуге бастамашы болды. Бұл норма қазіргі уақытта парламенттің қарауында жатқан монополияға қарсы заңнамаға өзгерістердің алтыншы монополияға қарсы пакетіне енгізілген «, — деп хабарлады Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі
Бұған дейін монополияға қарсы орган «Inservice» ЖШС-нің қалааралық такси қызметтері нарығындағы жоғары шоғырлануы мен үстем жағдайын анықтаған болатын. Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің Қарағанды облысы бойынша департаменті тауар биржалары туралы заңнаманы бұзған кәсіпкерлерге қатысты шаралар қабылдады. Картопты биржалық сауда ережелерінің белгіленген минимумынан асатын көлемде заңсыз сату фактілері анықталды. Сондай-ақ, Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі «Алматы электр станциялары» АҚ (АлЭС) қатысты тергеу жүргізді. Оған үстем жағдайды теріс пайдалану белгілері себеп болды. Солтүстік Қазақстан облысында «Ресей темір жолдары» ААҚ филиалына қатысты монополияға қарсы тергеу басталды.
