Қазақстан Үкіметі жаһандық энергетикалық көшу жағдайында сектордың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған мұнай өңдеу саласын дамытудың 2025-2040 жылдарға арналған ұзақ мерзімді тұжырымдамасын бекітті.
22 шілдеде Энергетика министрлігінде атап өткендей, құжат инфрақұрылымды жаңғыртуға, экспортты кеңейтуге және орнықты тәжірибені ықпалдастыруға инвестицияларды көздейді, бұл елге Орталық және Оңтүстік Азия нарықтарындағы позицияларын нығайтуға мүмкіндік береді.
«Стратегия таяудағы жетістіктерге сүйенеді: Атырау, Павлодар және Шымкенттегі үш негізгі МӨЗ жаңғыртылғаннан кейін өңдеудің жалпы қуаты жылына 17 миллион тоннаға жетті. Қайта өңдеу тереңдігі 89% -ға дейін өсті, ал мотор отынын өндіру Euro-4 және одан жоғары стандарттарға сәйкес келеді. Бұл жақсартулар ішкі сұранысты 90-95% -ға жабуды қамтамасыз етіп, қосылған құны жоғары өнімді экспорттауға негіз болды «, — делінген хабарламада.
Тұжырымдаманың орталық элементі өңдеу қуаттылығын жылына 18 млн тоннадан 39 млн тоннаға дейін екі есе ұлғайту.
Бұған жұмыс істеп тұрған МӨЗ-дерді кеңейту және жаңа мұнай-химия кешенін салу есебінен қол жеткізілетін болады. Мұндай трансформация өндірілген және қайта өңделген мұнайдың арақатынасын жақсарта отырып, саланың құрылымын түбегейлі өзгертуге және қайта өңдеу тереңдігін 94% -ға дейін арттыруға мүмкіндік береді.
Құжатта 2030 жылға дейін жыл сайын 2-3% деңгейінде болжанатын Азиядағы мұнай өнімдеріне сұраныстың өсуін қоса алғанда, жаһандық сын-қатерлерге бейімделу қажеттігі, Халықаралық энергетикалық агенттіктің (ХЭА) бағалауы бойынша — декарбонизация қысымы да көрініс тапқан. Қазақстан ESG қағидаттарын салаға ықпалдастыруды, сондай-ақ өндірістегі жаңартылатын энергия көздеріне көшуді жоспарлап отыр.
Стратегияның түйінді басымдықтары:
Урбанизация және өнеркәсіптік даму салдарынан тұтынудың жылына 1,5-2% -ға өсуін болжай отырып, ішкі нарықты сапалы мұнай өнімдерімен толық қамтамасыз ету.
2040 жылға қарай жалпы өндіріс көлеміндегі экспорт үлесін 30% -ға дейін ұлғайту мақсатында Қытай, Үндістан және Орталық Азия елдерінің нарықтарына бағдарланған экспортты күшейту.
Алдын ала бағалау бойынша 5 миллиард долларға дейінгі сомаға инвестициялар тарта отырып, полимерлер мен тыңайтқыштар өндірісін қоса алғанда, жаңа тізбектер құру арқылы мұнай-газ химиясын дамыту. Қайта өңдеуді тереңдету және жаңа жұмыс орындарын құру есебінен ЖІӨ-ге үлесті арттыру, Технологиялар алмасу үшін халықаралық компаниялармен әріптестікті қоса алғанда, реттеуші базаны және кадр әлеуетін жетілдіру.
Стратегия Қазақстанның 30 миллиард баррель мұнай қорын ескере отырып, әріптестерден шетелдік инвестицияларды тартуға көмектеседі. Жаһандық «жасыл» энергияға ауысу контексінде бұл елді шикізат экспортынан жоғары технологиялық қайта өңдеуге көшуде өңірлік көшбасшы ретінде көрсетеді, экономиканың мұнай бағасының ауытқуына тұрақтылығын әлеуетті түрде арттырады. Құжатты іске асыру 2025 жылы МӨЗ-ді цифрландыру жөніндегі пилоттық жобалардан басталады.
Бұрын хабарланғандай, жаһандық мұнай нарығының өзгеруі Қазақстан экономикасына тікелей әсер етіп, оның сыртқы сауда айналымына әсер етеді. Көрсеткіштер теріс аймақта сақталғанымен, жалпы динамика бірінші рет біртіндеп жақсару белгілерін көрсетеді.
Бұған дейін
Үкімет ұлттық экономиканы жергілікті компаниялардың кірістерін ұлғайту арқылы мұнай кәсіпорындарын пайдаланатын тендерлер жүйесін өзгертуге ниетті.
Осының аясында жергілікті билік Қазақстандағы мұнай-газ саласындағы тендерлерді өткізу ережелерін қайта қарау туралы шешім қабылдады.
Мұнайдың 80 пайызы негізінен АҚШ пен Еуропаның мұнай компаниялары игеретін Қарашығанақ, Қашаған және Теңіз кен орындарында өндіріледі. Қазақстан Қашаған мұнайын сатудан шамамен 2 пайыз ғана пайда алады.
Мұнай өндірісінің 65%-ы және газдың 85%-ы ‒ осы үш алыптың үлесінде. Келісімшарттар 40 жылға жасалған болса, инвесторлар Қашағанды қоспағанда, өз салымдарын өтеп, пайдаға шығып үлгірді .
Қазір осы салада 2030 жылдарға қарай дағдарыс болады деген пікірді көптеген сарапшылар жиі айтады. Енді 5-6 жылда Теңізді игеру мерзімі аяқталады. Мұнай-газ келісімшарттары бойынша өз позициямызды қатаң қорғауымыз қажет деген пікірлер осы жағдайларға сүйеніп айтылып жүр.
Мұнай-газ саласындағы сарапшы Олжас Байділдиновтың айтуынша, үкімет консорциум алдына жобаны іске қосудағы кідірістерді, басқа да кемшіліктерді қоюы, сондай-ақ келісімшарттарды қайта қарауды талап етуі мүмкін.
Ірі мұнай-газ жобаларының салық режімін өзгерту ‒ шетелдік бизнесті осы кен орындарын игеру шеңберінде өнімді бөлу туралы келісімдерді қайта қарауға мәжбүр ететін құрал екендігі осыған дейін жиі айтылған. Қазір біз үшін алдағы онжылдықтар ішінде ел бюджетіне қанша қаражат түсетіні одан маңыздырақ.
Енді 40 жыл игерілген бұл кен орындарының Қазақстанға қандай жағдайда берілетінін, мемлекет пен инвесторлардың бір-бірінің алдында қандай міндеттемелері бар екенін бағамдаудың, мұнай алыптары кеткеннен кейінгі болашақты бүгіннен бастап қалыптастырудың маңызы артады.
Демек, сарапшылар мұнай газ химиясына қатысты кез келген құжатта осы мәселелерді ескеру қажеттігін тағы да қаперге салып отыр.
