2025 жылдан бастап республикалық бюджет құрылымында жаңа бөлек қор — «Президенттің бастамаларын іске асыруға арналған резерв» ресми түрде пайда болады. Бұл бюджет коздексінің 18-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленді және Президент бастамаларына арналған резервті бөлу тәртібін айқындайды.
«Президент бастамаларына арналған резерв Мемлекет басшысының Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларын және Президенттің басқа да бастамаларын іске асыруға байланысты қаржы жылында күтпеген және кейінге қалдырмай қаржыландыруды талап ететін шығындарды қаржыландыруға арналған трансферттер түсімдерін есепке алмағанда, кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджет кірістерінің жоспарланатын көлемінің кемінде 1,5 және 3 пайызынан аспайтын мөлшерде жоспарлы кезеңнің бірінші жылына арналған республикалық бюджет құрамында қалыптастырылады, — делінген құжатта.
Сонымен қатар Президент бастамаларына арналған резервтен бөлінген ақша қаржы жылы ішінде пайдаланылмаған жағдайда тиісті бюджеттік бағдарламаның әкімшісі Президент бастамаларына арналған резервті қалпына келтіру арқылы бөлінген ақшаны жылдың 20 желтоқсанына дейін қайтаруды қамтамасыз етеді. Қор қаражаты президенттің жолдауларында, төтенше жағдайлар кезінде немесе күтпеген әлеуметтік, инфрақұрылымдық мәселелерде ұсынылған бастамаларын жедел іске асыруға бағытталады.
Механизм — басқа мемлекеттік рәсімдермен салыстырғанда — өте қарапайым әрі жылдам:
- Президент тапсырма береді.
- Мемлекеттік орган қаржы министрлігіне негіздемемен бірге өтінім ұсынады.
- Қаржы министрлігі оны бес жұмыс күн ішінде қарап, қажет болса түзетуге қайтарады.
- Президент әкімшілігі мақұлдаған соң, құжат үкіметке жіберіледі.
- Үкімет қаулысы шыққан соң — қаражат бөлінеді.
- Егер бөлінген қаражат желтоқсанның 20-сына дейін толық пайдаланылмаса, бюджетке кері қайтарылады. Барлық шешімдерге соңғы нүктені Президент әкімшілігі қояды — Парламент талқылауы, қоғамдық бақылау немесе тәуелсіз аудит бұл үдерісте қарастырылмаған.
Тағы бір жайт бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган Президент Әкімшілігіне Президент бастамаларына арналған резервтен ақшаның пайдаланылуы және оның қалдықтары туралы ақпаратты ай сайын ұсынады.
Әлеуметтік желілерде бұл резервке қатысты алаңдаушылық байқалады. Кейбір азаматтар мұндай «ерекше әмиян» саяси мүдделерді көздеп, жергілікті атқарушы органдар мен әлеуметтік топтарды сайлау алдында немесе дағдарыс жағдайында қолдаудың құралына айналуы мүмкін екенін алға тартады.
Алайда бастаманы қолдайтындар да бар. Мысалы, қаржыгер Ілияс Исаевтың айтуынща, бұл қаржы резерв табиғи апат, төтенше жағдай немесе әлеуметтік дағдарыс кезінде мемлекетке жылдам әрекет етуге мүмкіндік береді. Қор қаражатының жұмсалу тетіктерінің айқындылығы оның қажеттілігінен және дер кезінде қабылданғандығын көрсетіп тұр. Сарапшының ойынша енді үкімет жанындағы резервтік қор мен Президент бастамаларына арналған резервтің қызметі біріктірілуі керек.
