Ұлттық банктің деректерінде қазақстандықтардың банктерге қарызы 21,7 трлн теңге екені айтылған. Бұл осы жылдың мамыр айының бас кезіндегі көрсеткіштер. Салыстырсақ, қарыз мөлшері өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда 3,9 трлн теңгеге көп.
Бұған дейін Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығы кеңесінің төрайымы Елена Бахмутова банктер туралы заң жобасынан қарыз алушылардың банк кредиттері бойынша берешегін есептен шығару мүмкіндігін қарастыратын барлық нормаларды алып тастауды өтінген болатын.
Сәуірде ҚНДРА жариялаған қаулы жобасында ЕДБ қарыздары бойынша 30 күннен астам мерзімін өткізіп алған қазақстандықтарға жаңа кредиттер беруден бас тартатыны айтылған.
- Сәуірдің аяғында несиелердің жалпы көлемі (халыққа және бизнеске) 35 трлн теңгені құрады.
- Сәуірдегі көрсеткіш наурыз айымен салыстырғанда 2% -ға (693 млрд теңгеге) өсті.
- Жеке және заңды тұлғалар банктерге жылдық мәнде 20,4% -ға (5,9 трлн теңгеге) артық қарыз болды.
- Егер кәсіпкерлік мақсаттарға емес, тек халыққа арналған несиелер туралы айтатын болсақ, онда олардың көлемі бір айда 1,5% -ға және бірден жылдық көрсеткіште 22,3% -ға (17,7-ден 21,7 трлн теңгеге дейін) өсті.
- Сәуір айында алынған және өтелген несиелер арасындағы айырмашылық 321 млрд теңгені құрады.
- Жыл басынан бері қазақстандықтардың несиелендіруі 5% -ға өсті.
- Ипотекалық қарыздар бойынша қазақстандықтар сәуір айының соңына қарай 6,1 трлн (28%), ал тұтынушылық кредиттер бойынша — 14,6 трлн немесе жалпы санынан 61,5% қарыз болды.
- Бизнеске арналған несиелерге келетін болсақ (ЖК қоса алғанда), сәуір айының соңында кәсіпкерлер банктерге 13,3 трлн теңге қарыздарын қалдырды.
- Бір айда өсім — 2,8%, ал жыл басынан бері ол айтарлықтай болмады. Өткен жылмен салыстырғанда бизнестің несиелендірілуі 17,3% -ға өсті (11,3 трлн теңгеден).
Сәуір айында қазақстандықтар бизнеспен байланысты емес мақсаттарға 1,6 трлн теңге несие алды, бұл өткен айға қарағанда 9,4% -ға артық
Бұл ретте төлемдер бойынша 761 млрд теңге мерзімі өткен.
- Кәсіпкерлер банктерден 1,8 трлн теңгеге несие алды (наурызға қарағанда 23,8% -ға көп).
- Ең көп кредит сауда (761 млрд теңге) және өнеркәсіп (570 млрд) секторларында берілді.
- Бизнестің несиелері бойынша мерзімін өткізіп алу 369 млрд теңгені құрады.
Біздің байлам
2024 жылдың желтоқсан айындағы деректерде халықтың 84 пайызының несиесі бар екені айтылған. Нақтыласақ 8,5 млнға жуық адам банк алдында қарыз. Соңғы 1,5 жылдың ішінде қарыз алушылардың саны 27 пайызға өскен. Оның 1 млн 700 мыңнан аса адам несиесін уақытында төлей алмай жатыр. Halyk Finance аналитикалық орталығының бас сарапшысы Мадина Қабжалелованың айтуынша, «Жалпы ішкі өнімдегі тұтынушылық несиенің үлесі 13 %-ға жуықтайды. Ал бұл көрсеткіш кей елдерде тіпті 100 %-ға жетіп қалыпты. Мемлекет несие беру бойынша шекті мөлшерлемені енгізгісі келетіні айтылып жүр. Сарапшының пайымынша бұл ай сайынғы төлемін уақытылы төлеп тұратын адал ниетті қарыз алушылар үшін тиімсіз.
Біздегі жағдайды өзге дамыған елдермен салыстырғанда тәуір екенін айтудан жалықпайтын сарапшылар бір нарсені естен шығарады
Дамыған елдерде несие пайызы біздегідей жоғары емес. Халық табысының кемі 40 пайызын несиеге төлемейді. Сарапшылардың айтуынша, халықтың несие жүктемесі өсіп жатыр. !рі сауда орталықтарында тауар немесе кредит алуды ұсынатын банк өкілдерінің отыратынын ескерсек, ЕДБ мен ірі сауда дүкендері қожайындары арасындағы «тандем өз жемісін» беріп жатыр.
Не істемек керек….
Осыдан екі күн бұрын Ұлттық банк «бөліп-төлеудің» айдалада жатқан батпан құйрық емес екенін ескерткенін, Халықтың банктер алдындағы несиесінің кемі жарты пайызын бөліп-төлеу саудасының үлесіне қатысты жаздық. Тіпті Ұлттық банк өкілі Ұлттық банк төрағасының орынбасары Берік Шолпанқұлов бөліп төлеумен жасалған сауда – тіпті де тегін сыйлық емес екенінін, тіпті тауарды алудың тиімді жолы болып есептелмейтінін айтты. Тіпті сатушылар мен банктер клиентінің қанша қаржыны асыра төлейтінін көбіне жасырып, айтпайтыны де сол кезде белгілі болды. Ұлттық банк пен Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті компанияларды бөліп төлеу тетігін «мөлдір» етуге міндеттеу жолдарын қарастырып айтса да оның тетіктері әлі нақтыланған жоқ. Ал сарапшылар үшін бөліп -төлеу кезіндегі үстеме пайыз кімдердің қалтасына кетеді деген сауал маңызды болып тұр.
Бөліп төлеу құралын реттеу керек
Сарапшылардың мұнын түк те қиындығы жоқ. Тек қана ЕДБ ға бөліп-төлеу тетіктерінің «айдың арғы бетіндегі көзге көрінбейтін тетіктерін» жарыққа шығарып, сатушыларға тауардың құнын бөліп-бөліп төлеусіз көрсету керек. Мысалы, сауда үйлерінде қолма-қол ақшаға сатып алатын болсаң, онда оның құны 20% арзан екені ашық айтылады. Егер осы тетіктер реттелсе, тұтыну кредиттерін беру ережелері барынша айқын болады..
