Мәжілісте 2024 жылға арналған республикалық бюджеттің орындалу қорытындылары бойынша үкіметке қатысты қатаң сын айтылды.
Бір жыл ішінде мемлекеттік қарыз 16,8% -ға өсті. 1 сәуірдегі жағдай бойынша ол 31,9 трлн теңгеге жетті. ЖІӨ-ге қатысты үлес 22,2% -ға дейін төмендеді, деп хабарлайды Tengenomika Telegram-каналы.
Барлық қарыздың 96% -ын үкіметтің міндеттемелері құрайды. Оның 22,6 трлн теңгесі — ішкі қарыз. «Қалғаны — сыртқы қарыз және жергілікті атқарушы органдардың қарыздары. Қазақстанның мемлекеттік қарызы өсіп келеді, бірақ экономика әзірге тез өсуде — бұл тәуекелдерді жеңілдетеді. ЖІӨ-ге қатысты 22,2% қарыз деңгейі халықаралық өлшемдер бойынша қалыпты болып саналады» дейді сарапшылар.
Палата вице-спикері Дания Еспаева тапшылықтың өсуі, мемлекеттік қарыздың ұлғаюы және бюджет қаражатының жаппай игерілмеуі сияқты жүйелі проблемалар туралы мәлімдеді. Бұл бұзушылықтар жылдан жылға қайталанып, елдің қаржы жүйесінің тұрақтылығына нұқсан келтіреді.
«Өкінішке орай, депутаттық корпустың жыл сайын үкімет бюджетті орындау кезінде жол беретін проблемаларды көтеріп отыруы дәстүрге айналды», — деді Дания Еспаева
Оның айтуынша, бюджет үдерісіндегі қателіктер созылмалы күйінде қалып отыр.
- Тапшылықтың айтарлықтай көлемі жылдан жылға артып келеді және бюджеттің кіріс бөлігі есебінен емес, Ұлттық қордан бөлінетін трансферттер есебінен жабуға әкеледі.
- Мемлекеттік борыш мөлшерінің ұлғаюы. 2024 жыл да солай. Мемлекеттік қарыз 2023 жылғы деректермен салыстырғанда 17,2% -ға өсті Сондай-ақ, оның айтуынша, бөлінген қаражатты тиімсіз пайдаланудың жоғары деңгейі сақталуда.
- Жоғары аудиторлық палатаның мәліметінше, 2024 жылы бюджет қаражаты мен активтерін тиімсіз пайдалану көлемі екі есеге жуық өсті (2023 жылы — 250,2 млрд теңге.
- 2024 жылы — 475 млрд теңге), ал анықталған бұзушылықтардың жалпы көлемі 862 млрд теңгені (2023 жылы — 523 млрд теңге) құрады.
- 2024 жылы бюджет рекордтық мөлшерде — 12 рет түзетілді, бұл жоспарлау сапасының төмендігін көрсетеді «, — деп толықтырды ол.
Ол квазимемлекеттік сектор проблемаларына жеке тоқталды.
- Бесіншіден, квазимемлекеттік сектор қызметінде бюджетке тәуелділік, айтарлықтай борыштық міндеттемелер және т.б. сияқты жүйелі проблемалар сақталып отыр.
- Алтыншыдан, бұл игерілмеу. 2024 жылдың қорытындысы бойынша шамамен 92 млрд теңге игерілмеген.
«Осы жылы қаржы, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, көлік министрліктері ең көп игерілмеуге жол берді, олардың әрқайсысы 20 млрд теңгеден астам қаржыны игере алмады «, — деп қорытындылады Дания Еспаева.
Бұған дейін 2026-2028 жылдарға арналған бюджет шығыстарын қысқарту жоспары туралы хабарланған болатын. Негiзгi назар өнiмсiз және тиiмсiз шығыстарды қысқартуға аударылатын болады. Бұл семинарлар, көрмелер, конференциялар ұйымдастыру, консалтингтік қызметтер алу, әкімшілік ғимараттар салу, көлік құралдарын сатып алу және күрделі шығындар.
Экономисттер келтірген деректері бойынша, өткен жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның мемлекеттік қарызының негізгі бөлігі үкіметке тиесілі — 30 трлн 74,9 млрд теңге (57,445,4 млрд доллар).
- Ішкі қарыз: 21 трлн 765,2 млрд теңге.
- Жыл ішіндегі өсім теңгемен 22% (доллармен 6%) құрады.
- Ең үлкен үлес — Қаржы министрлігінің ұзақ мерзімді мемлекеттік бағалы қағаздары.
- Жеке мәселе — қарызға қызмет көрсету құны.
- Сарапшының мәліметінше, үкіметтік қарызға қызмет көрсету бойынша төлемдер 2 трлн 182 млрд теңгені құрады.
«Бұл сома Ұлттық қордан республикалық бюджетке кепілдендірілген трансферттермен салыстыруға болады, бұл борышқа қызмет көрсету шығыстары жоспарлау кезінде назар аударуды талап ететін бюджет шығындарының елеулі бабына айналатынын көрсетеді» дейді сарапшы Б. Зиябеков.
2025 жылдың басындағы үкіметтің кеңейтілген отырысында президент Қасым-Жомарт Тоқаев баяндаманы тыңдады, оның аясында вице-премьер Серік Жұманғарин Қазақстанның мемлекеттік борышы «бақылауда» деп сендірді. Ол ЖІӨ-ге қатысты 22,8% көрсеткішін тағы да жариялады (ХВҚ деректерімен шамалы алшақтық түрлі әдістемелермен немесе есептік кезеңдермен байланысты болуы мүмкін) және оның «белгіленген ковенанттар шегінде», сондай-ақ «көрші елдерде» төмен екенін, онда бұл көрсеткіш 30% -дан жоғары екенін атап өтті.
Шындық бұғып қалғанда деректер сөйлейді
Біраз елдер қарызға батып жатыр. Олармен салыстырғанда біздіің ЖІӨ-нің 22% көлемінде мемлекеттік борыш деңгейімен шын мәнінде салыстырмалы қаржылық тұрақтылықтың аралы болып көрінеді. ҚР төмен борышы — бұл елге дағдарыс кезінде барынша икемді болуға және маневр жасау үшін мүмкіндіктерге ие болуға мүмкіндік беретін «қауіпсіздік жастығы». Борышқа қызмет көрсету барған сайын ресурстарды қажет етсе де, ағымдағы деңгей апатты болып көрінбейді. Мәселе даму мен әлеуметтік қажеттіліктерге арналған бюджет шығыстарының қажеттілігін, сондай-ақ шикізат бағасының әлеуетті ауытқуын ескере отырып, ұзақ мерзімді перспективада осы төмен көрсеткішті сақтап қалуға бола ма деген сұрақта. «Өзімізді өзге елдермен салыстырып, белді босатып алуга болмайды. Өзге елдерде, айталық Өзбекстанда шикізаттық емес сектордың экономикалық ресурстары мықты. Батыстан келген дауылға қалқан болатын қауқары бар. Ал біздің қарыздың қандай қаржы көзі арқылы қайтаратынымыз көп ретте жұмбақ. Қарызға кіріп, ақталғанша, қарызды азайтудың жолдарын қарастыру керек» дейді сарапшы
