- Ұлттық қор мен БЖЗҚ дағы қаржы, саясаттанушы Досым Сәтпаевтың сөзімен айтқанда үкіметтің төсегінің тұсындағы ұйқысырап жатып та қол соза беретін тумбочкаға айналып барады.
- зейнетақы қорының 1,5 млрд доллары шетелдік бес компанияға басқаруға да берілді;
- 71 млрд теңгесі Әзербайжан банкіне де салынды (бұл қаражат ұзақ жылдар бойы бөлініп қайтарылады және Қазақстан тарапы Әзербайжан жағы төлеуі тиіс сыйақы мөлшерінен қағылып отыр).
Қазір ондаған компанияның БЖЗҚ-на 61,6 млрд теңге қарыз екені белгілі болды.
Қарызды қайтармай жүрген проблемалық компаниялар дефолтқа жол берген және өз міндеттерін орындауды тоқтатқан, БЖЗҚ олармен соттасқан
Бұған қарап, БЖЗҚ қарызын қайтарып, шалқып-толқып отыр деуге келмейді. Қордан қарыз алған 15 команияның 5 эмитенті банкрот болған. Олар:
- «Валют-Транзит Банк»,
- GLOTUR,
- Qazaq Banki,
- «Эксимбанк Қазақстан»,
- «Балама Қаржы» деген компаниялар.
БЖЗҚ-ның өкілдері проблемалы активтермен күресіп жүргенін жиі айтады. Ал сарапшылардың айтары басқа. Олар проблемалық активтердің түгелдей қайтуына күмән келтіреді. Қарыз қайтпай қалуы да мүмкін.
Ал экономист-ғалым Сапарбай Жобаев зейнетақы қорындағы қаражатты басқаруда Ұлттық банк кейбір инвестициялық тәуекелдерге бара алмайды.Бас банктің қордағы қаражатты тек мемлекеттік бағалы қағаздар мен облигациялар сатып алуға бағыттайтыны да осыдан. Олардың табыстылығы, әрине, өте төмен.
Жалпы, Ұлттық банкке президент Қасым-Жомарт Тоқаев тарапынан биыл берілген негізгі тапсырмалардың бірі – ендігіде бас банк Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы қаражатты ұқсатудың тетігін табуы керек. Өйткені бұдан былай стратегиялық маңызы бар ірі жобаларды жүзеге асыру үшін БЖЗҚ-ның қаражаты белсендірек тартылатын болады. Биыл үкімет пен Ұлттық банк қордағы қаражаттың белгілі бір бөлігін жылу электр орталықтарын салуға, инфрақұрылымдарды жаңартуға жұмсайтындарын мәлімдеп қойды. Сарапшылар болса БЖЗҚ интеграциясына реформа керек екенін айтады.
- Кезінде Ұлттық банкті Григорий Марченко басқарған тұста зейнетақы қорының қаражатын басқаруды тиімді ету жайлы айтылатын.
- Әнуар Сәйденов қордың қаражатын ұтымды басқару стратегиялары жайлы айтты.
- Қайрат Келімбетовтің бас банкир болған тұсында да қордың қаржысын бағалы акцияларға салу, қордағы қаражатты ұқсата алатын инвесторлар табу жайы жиі айтылды.
- Одан бері бас банкті басқарған Данияр Ақышев пен Ерболат Досаев та БЖЗҚ-ның қаражатын ұқсатуға қатысты түрлі мәлімдеме жасады.
- Қазіргі ҰБ төрағасы Тимур Сүлейменов те БЖЗҚ-ны қарызына жиі қол созады.
Экономист Вячеслав Додоновтың пікірінше, зейнетақы ақшасын экономикада қазіргі сияқты — өтімділік пен сенімділік өлшемдеріне жауап беретін бағалы қағаздарға салу арқылы пайдалануға болады. «Мен осы қаражатты белгілі бір қазақстандық эмитенттердің облигацияларына орналастырудан қауіп көріп отырған жоқпын, олар алынған ақшаны жаңа өндірістерді құру немесе бұрынғы өндірістерді жаңғырту үшін пайдаланатын болады, өйткені бұл құралдар БЖЗҚ активтерін инвестициялау жөніндегі пруденциалдық реттеу нормаларына сәйкес келген жағдайда ғана мүмкін болады. Және бұл жаңа эмитенттер немесе құнды қағаздар өздерінің сапасымен қазір зейнетақы жинақтары салынатындардан мүлде ерекшеленбейді» дейді ол.
БЖЗҚ кез келген институционалдық инвестор сияқты жобаларға ақша бөлмейді, ол бағалы қағаздарды сатып алу туралы шешім қабылдайды. «Егер олар инвестициялық декларацияға және реттеушілер белгілеген нормативтерге сәйкес келсе, қор оларды өз портфеліне енгізе алады, егер жоқ болса, енгізе алмайды. Бұл шешім осы қағаздар шығарылған нақты жобамен әлсіз байланысты» дейді ол.
Біздің байлам
Бюджетке қатысты жағдай түсінікті:
- банктер ұлттық валютамен несиелендірмейді, егер несиелендірсе, онда тек мемлекеттік бағдарламалар аясында ғана өтімділік 70% -дан асады, яғни бұл ақша қымбат, тәуекелдері бар, соның ішінде валюталық, сондықтан бизнеске қызық емес.
- валюталық түсім қазіргі қарыздарға қызмет көрсету және басқа да өздеріне алған міндеттемелерін орындау үшін жеткілікті емес.
- зейнетақы активтерін пайдалану қорландырудың басқа көздері ақырындап құрғап бара жатқанын және үкімет шұғыл түрде қаражат іздеп жатқанын көрсетеді.
