Еуразиялық экономикалық комиссияның (ЕЭК) есебі бойынша, Қазақстанда барлық ЕАЭО елдерінің ішіндегі жұмыссыздар саны Ресейге қарағанда салыстырмалы, пайыздық өлшеммен салыстырғанда көп дейді.
Алайда, жұмыссыздықтан толығымен құтылу мүмкін емес: ҚР АҚЖ Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, қазір 448,3 мың адам жұмыссыз қалып отыр, бұл Халықаралық еңбек ұйымының әдіснамасы бойынша 4,6% -ға сәйкес келеді. Бүгінгі таңда Қазақстанда 9,2 млн адам еңбек етеді. Олардың көпшілігі (76,6%) жалданып жұмыс істейді, ал қалған 23,4% — өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтар. Бір жылда жұмыспен қамтылғандар саны 154,8 мың адамға өсті. Әсіресе жалдамалы қызметкерлер арасында өсім байқалады — олардың саны 141,5 мыңға көбейді
2024 жылдың соңында жұмыссыздық деңгейі 0,1% -ға қысқарып, 4,6% -ды құрады. Сонымен қатар, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің (ҚР ЕХӘҚМ) жұмыспен қамту органдарында ресми тіркелген жұмыссыздар саны 191,9 мың адамға дейін өсті, бұл жұмыс күшінің 2% -ын құрайды.
· Шын мәнінде, ресми деректер бойынша, Ресейде шамамен 2 миллион жұмыссыз (2,4%),
- ал Қазақстанда — 450 мыңға жуық (4,6%).
Егер ЕАЭО-ның басқа елдерімен салыстыратын болсақ:
- Қазақстан Армениядан кейін екінші орында (12,9%) болады.
- Қырғызстанда ресми жұмыссыздық 4,1%,
- ал Беларусьте 3% құрайды.
Орталық Азиядағы басқа көршілерімізде:
- Өзбекстанда жұмыссыздардың 6,8% -ы,
- ал Тәжікстанда (6,9%).
Бұл ретте Қазақстанға қарағанда бұл елдерде еңбек көші-қоны өте жоғары (негізінен Ресейге) — тәжікстандықтардың 40% -ға жуығы шетелде және 2 миллионнан астам өзбекстандықтар жұмыс істейді. Яғни көбі өз азаматтығы бар елде жұмыссыз деп саналмайды.
Мұның бәрі ресми статистика.
Еңбек нарығының шынайы көрінісі әлдеқайда аз екенін айтады.
Мысалы, мәжілісмен Елнұр Бейсенбаев жақында нақты жұмыссыздық, әр түрлі бағалаулар бойынша, кемінде 12% -ды немесе шамамен 1 млн адамды құрауы мүмкін деп мәлімдеді. Депутаттың пікірінше, «бұл еңбек нарығындағы жағдайдың бұрмалануына және соның салдарынан халықты жұмыспен қамту жөніндегі бағдарламалардың тиімсіздігіне алып келеді».
Жұмыссыздықты есептеу әдіснамасында өзін-өзі жұмыспен қамтығандар есепке алынбайды, алайда бұл санатқа әдетте тұрақты жұмысы мен тұрақты табысы жоқ адамдар жатады. Сарапшылар мұны «жасырын жұмыссыздық» деп атайды.
- Ең осал санат — 34 жасқа дейінгі жас қазақстандықтар.
- Ресми статистика жастардың жұмыссыздығы небәрі 3,2% құрайтынын айтқанымен, нақты жағдай әлдеқайда күрделі.
- Неғұрлым нақты индикатор NEET (Not in Education, Employment, or Training) көрсеткіші болып табылады — оқымайтындар, жұмыс істемейтіндер және оқудан өтпейтіндер. Қазақстанда ол 6,6% -ға жетеді, бұл Halyk Finance сараптамалық шолуының деректері бойынша Орталық Азия бойынша орташа деңгейден жоғары.
Қазақстан халқында жастардың үлесі басым
2030 жылдан бастап еңбек нарығына жыл сайын 300 мыңға жуық Z толқынының өкілдері шығады.
- басқа планетадан келгендер емес, 1997-2012 жылдар аралығында дүниеге келген біздің балаларымыз.
- Қазір шетелдік психлогтар оларға «цифрлық аборигендер» деп те атайды:
- Бұл толқын дүниеге келген кезінен бастап интернетке және сандық технологияларға қол жеткізген алғашқы ұрпақ болды.
- Цифрланған толқында цифрландырып жіберген смартфондар, планшеттер және өзге де гаджеттерді олардың ата-аналары ойлап тапты.
- Цифрлы толқын біз сияқты көнбіс емес. Z буынының адамдарын бағдарламалармен алдай алмайсын. Олар 2030-2050 тәрізді алтын уәделерге сенбейді, көнбейді.
2024 жылдың соңында президент Қасым-Жомарт Тоқаев: «Мемлекет жағдай жасайды, бірақ адам өзі жұмыс істеуі тиіс. Еңбек — жазалау емес, қадір-қасиет көзі «.Президенттің сөзі 2025 жылды «Жұмысшы кәсіптері жылы» деп жариялаумен жалғасты.
Бұл сөздер идеологиялық акценттің: әлеуметтік патернализмнен — жеке жауапкершілікке ауысуын көрсетеді. Мемлекет «құралдарды» ұсынады, ал әрбір азамат өзі бастама көтеруі тиіс.
2023 жылы Үкімет 3,8 млн жұмыс орнын құруды көздейтін 2024-2029 жылдарға арналған еңбек нарығын дамыту тұжырымдамасын бекітті, оның ішінде 1,8 млн-ға жуығы — мемлекеттік қолдаумен. Бағдарлама оқытуды цифрландыруды, қайта біліктілікті арттыруды, кәсіпкерлікті қолдауды және жастар мен осал топтар арасында жұмыспен қамтуды ынталандыруды қамтиды. Алайда, сарапшылар атап өткендей, бұл бағдарламаның да, оның алдындағы бағдарламалардың шешілмей қалған проблемалары жетеді.
Барлық салалардағы сияқты біздің басты проблемаларымыздың бірі іске таза формальды көзқарас:
- Көптеген мемлекеттік бағдарламалар қайта даярлау немесе оқытудың қысқа мерзімді курстарын (1 айдан 6 айға дейін) болжайды, бірақ олардың тиімділігі өте төмен..
- Өкінішке орай, төмен жұмыссыздық туралы әдемі сурет шындықты жасырады, онда барлық тараптар бір-бірінен тыс әрекет етеді және проблеманы шеше алмайды: бизнес сапалы жұмыс орындарын ұсынбайды, әлеуетті жұмыскерлердің құзыреті жеткіліксіз, ал мемлекет ресми есеп беріп, ештеңе істегісі келмейді.
- 2030 жылы еңбек нарығына шығатын 30 мың зумер толқынның мұндай көзқарасы қандай болатынын енді 5 жылдан кейін білетін боламыз.
