Сарапшылар арасында энергетикалық дипломатяның мүмкіндігін пайдалана алмай жүрміз деген пікір ішін-ара болса да айтылып қалатын.
«Атамекен» ҰКП басқарушы директоры Жақып Хайрушевтың айтуынша, энергетика саласындағы ауқымды жобалар жүздеген миллиард доллар тарифтердің өсуіне айтарлықтай әсер етеді. Демек нарықтың бұл сегментінде тариф дипломатиясының мүмкіндігін пайдаланатын кез келді.
Аталған бастамада нәтижеге қол жеткізу үшін таяу 15-20 жылда жүздеген миллиард доллар тарту қажет.
Инвестициялар алты бағыттағы жобаларды іске асыру үшін қажет:
- $60-80 млрд — үш АЭС құрылысына;
- $10-15 млрд — жаңа жылу электр станцияларын жаңғыртуға және салуға;
- $50-70 млрд — жаңартылатын энергия көздері саласындағы жобаларға;
- $10-15 млрд — электр беру желілерін, цифрландыруды, ақылды желілерді қоса алғанда, желілік инфрақұрылымды дамытуға;
- $50-60 млрд — Маңғыстау облысындағы сутегі бойынша жобаға;
- 5-10 млрд — энергия жинақтаушылар, AI сияқты басқа да технологиялық жобаларға.
Hairyshev energy Telegram-арнасының авторының айтуынша, Барлығы $185-250 млрд инвестиция туралы сөз болып отыр. Бұл ауқымды бастамалар болғандықтан, Қазақстанға Ұлттық қор мен БЖЗҚ сияқты жобаның 10-15% -ын, мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті, әлемдік компанияларды қамтуы мүмкін әртүрлі қаржыландыру көздерін біріктіру қажет.
Бұдан басқа, ұзақ мерзімді тарифтер мен инвестицияларды қайтару кепілдіктері қажет. Заңнама жобаларды іске асыру кезінде ережелерді өзгертпей тұрақты болуы тиіс.
Ж. Хайрушевтің айтуынша, салықтық жеңілдіктер қажет Қытаймен, Еуроодақпен, Орталық және Оңтүстік Азия елдерімен, Ресеймен ұзақ мерзімді экспорттық келісімшарттар жасасуды қамтитын халықаралық ынтымақтастық маңызды бағыт болып табылады.
Оның ішінде алдағы уақытта ірі энергетикалық компаниялармен өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойылады.
Сарапшы реформалардың тұтынушыларға әсерін барынша азайту үшін бағаның біртіндеп өсуін, ұзақ мерзімді модельдер мен халықтың әлеуметтік осал топтары үшін жеңілдіктерді қарастыратын сараланған тәсілді қоса алғанда икемді тарифтік саясатты қолдану қажеттігін атап өтті.
Iрi өнеркәсiп кәсiпорындары энергия үнемдейтiн технологияларды енгiзу мүмкiндiгiмен және жүктеменi теңгерiмдеу үшiн түнгi ұсыныстарды ынталандыратын неғұрлым жоғары прайстарға ие болуы мүмкiн.
Бағаның өсуін тежеуге ықпал ететін тағы бір фактор ретінде сарапшы инвестиция құрылымын оңтайландыруды атады.
Бұл — халықаралық серіктестерді тарту, МЖӘ тетіктерін пайдалану, жеңілдікті несиелер.
Бұдан басқа, АЭС, ЖЭК және сутегі технологиялары үшін жабдықтар өндірісін оқшаулау импорт шығындарын айтарлықтай қысқартуға және саладағы бәсекелестік қабілетін арттыруға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, Ж. Хайрушев атап өткендей, электр энергиясы мен сутегі экспортын дамыту сектор үшін қосымша табыс көздерін құрады. Салаға қаражат ағынын Қытаймен, Еуроодақпен, Орталық және Оңтүстік Азия елдерімен ұзақ мерзімді келісімшарттар қамтамасыз етеді. Бұл жаңғырту шығындарын ішінара өтеуге және ішкі тұтынушыға түсетін жүктемені азайтуға мүмкіндік береді.
«Тарифтердің өсуінің алдын ала алмаймыз. Бірақ оны ойластырылған баға саясаты, атаулы қолдау, тиімділікті арттыру және экспортты белсенді дамыту есебінен басқаруға болады. Сауатты жоспарлау арқылы Қазақстан халық пен бизнеске кері әсерін азайтып, 2035 жылға қарай арзан атом және сутегі энергиясы есебінен тарифтерді тұрақтандыра алады», — дейді Ж.Хайрушев.
