Жалпы, елдегі қаржы саласын одан әрі жетілдіру керектігі, бұл салада арнайы тұжырымдамалар жасалуы қажеттігі жиі айтылады. Осыған орай еліміздің Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРД) 2030 жылға дейін бұл саланы дамыту тұжырымдамасын да қабылдаған.
Агенттіктің төрағасы Мәдина Әбілқасымованың сөзіне сүйенсек, тұжырымдаманың негізгі мақсаты – Қазақстанның тұрақты және инклюзивті экономикалық өсуіне және халықтың әл-ауқатын жақсартуға айтарлықтай үлес қосу. Тұрақты және бәсекеге қабілетті қаржы нарығын қалыптастыру.
Соңғы 5 жылда қаржы жүйесінің активтері 74,5 пайызға өсіп, 44,3 трлн теңгеге дейін жеткен. Бұл біздің ЖІӨ-нің 54,5 пайызын құрайды. Елдегі екінші деңгейлі банктер қаржы секторының 85 пайызын иемденсе, қалған 15 пайызы басқа секторлардың үлесінде.
ҚНРДА төрағасы Мәдина Әбілқасымованың сөзіне сүйенсек, тұтынушылармен адал жұмыс істеу үшін тұтынушылардың да қаржылық сауаттылығын арттыру мәселесі өзекті. Тұтынушы қаржылай сауатты болғанда әртүрлі тәуекелдерге жол берілмейді. Мысалы, банктерге барғанда банк ұсынған несиелер жайында, сақтандыру қызметі жайында сауатты болған адам еш ұтылмайды.
«Банкке өзіне не қажет екенін біліп бару, қаржылай сауатты болу, банк ұсынған пайыздарды есептей алу да ұтылмауға жол береді. Сақтандыру қызметіне қатысты да сауатты болған жөн», – дейді М.Әбілқасымова.
2030 жылға дейінгі тұжырымдамада осындай талаптар ескерілсе, бұдан бөлек, шағын және орта бизнестің қаржылық сауаттылығын арттыру да өзекті болмақ. Халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуына жағдай жасауы да қай кезде өзекті. Осыған байланысты жұмыс істеуге қабілетсіз кәсіпорындарды мемлекеттік қолдауды тоқтату, оның орнына елді жұмыспен қамтитын, жұмыссыз жүрген азаматтардың қолына «күрек» ұстата алатын кәсіпорындарды қолдау жүзеге асады. Бұған қоса стрестік активтермен мәмілеге келу, цифрлы платформа құру, банкроттықты рәсімдеу мәселелері де қаржы нарығын дамыту тұжырымдамасында қарастырылған.
Жалпы, ҚНРДА ұсынған деректерге сәйкес, бизнесті несиелендіру өсімі былтырғы қараша айының қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығын есепке алмағанда барлық дерлік салаларда байқалды. Атап айтқанда, өнеркәсіп саласының алған несиесі 2,6%-ға, яғни 4,1 трлн теңгеге дейін (2024 жылдың басынан бастап 21,7%-ға өсті), сауда-саттықта 4,4%-ға, яғни 3,4 трлн теңгеге дейін (+13,8%) өсті.
Қалған салалардағы несиелендіру көлемінің өсімі мынандай: құрылыста – 1,9%, 0,6 трлн теңгеге дейін, көлік саласында – 12,6%, 0,9 трлн теңгеге дейін, ақпарат және байланыс саласында – 6,9%, 0,1 трлн теңгеге дейін, басқа да қызмет көрсету салаларында – 4,4%, 3,1 трлн теңгеге дейін.
Сарапшылардың айтқанына сенсек, банк секторында банк салымшылардың емес, банк қызметкерелерінің қаржылық сауаттылығын көтеру маңызды.
Қазақстандағы қаржылық сауаттылық деңгейі мәз емес екенін сарапшылар жиі айтады. Банктер халыққа пайыздың қалай есептелетінін, дифференциалды кредит пен ануитетті кредиттің айырмашылығын, өзін-өзі банкрот қылудың артықшылықтары мен кемшіліктерін ашып айтуы керек.
Қаржыгер Мақсат Халықтың айтуынша, бұл халыққа қол жетімді болуы үшін цифрлық платформа арқылы оқытылғаны, бұған ҚНДРА мен Ұлттық банк мүдделі болуы керек. Қаржылық сауаттылық қарапайым ғана алаяқтардан қорғана білу, жеке қаржыңызды депозитте сақтау, оны қорландырып жинақтау және ұлғайту жолдарын меңгеру, депозиттен де бөлек қаржылық құралдарымен танысу, сонымен қатар несиені тыңғылықты зерттеп білу секілді құндылықтардан құралады. Егер несиенің пайыздық мөлшерлемесі тым жоғары болып кеткенде ол да тиімсіз құралға айналады. Сондықтан тиімді шарттармен алудың да көптеген мүмкіндігімен танысқан жөн.
«Қаржы пирамидалары дамыған және әртүрлі заманауи техникалық құрылғылар арқылы алаяқтардың шабуылы өршіген заман. Алаяқтар адамның дауысын жазу арқылы, оны өңдеп, жалған телефон қоңырауларымен адамды адастыратын кезеңде қаржылық сауаттылық олардың осындай қитұрқы әрекеттеріне төтеп беруге көмектеседі», — дейді сарапшы.
Қаржы нарығы үшін биылғы тың жаңалық – Банктер туралы жаңа заң. Бұл құжат биыл дайын болады деп күтіліп отыр. Мамандардың айтуынша, қолданысқа енетін бұл заң қаржы саласына тың өзгерістер әкелуі тиіс. Ендігісі нарықты сол өзгерістерге дайындауға байланысты болып тұр.
