Енді мұндай банктер акционерлерге дивидендтер, басшыларға бонустар төлей алмайды және әкімшілік шығыстарды үнемдейді.
Қазақстандық миноритарлық акционерлер қауымдастығының (QAMS) сарапшыларының айтуынша, Ұлттық банктен көмек алатын банк басқармаларының мүшелері бонустық төлемдер мен дивидендтер ала алмайды. Байланысты тұлғалармен операциялар шектелген — компанияларға және банкпен байланысты тұлғаларға кредиттер мен басқа да төлемдер беруге тыйым салынған. Банктер соңғы сатыдағы қарызды пайдаланғанша операциялық шығыстарды ұлғайтуға болмайды.
Активтердің сапасын қайта қарау — AQR талдауы (активтердің сапасын бағалау) енді проблемалық активтердің нақты құнын айқындау үшін пайдаланылатын болады.
2. Қамтамасыз етудің кең тізбесі — банктер қарыздарды алу кезінде кепілге активтерді көбірек ұсына алады. Жеңілдетілген құжат айналымы — қарыз алуға өтінім беру үшін қажетті құжаттар саны қысқартылып, онлайн режимінде беру мүмкіндігі пайда болды. Әзірге қандай банктер осы шектеулерге ұшырайды деген ең майлы сұрақтың жауабы әзірге белгісіз..
Сондай-ақ мынадай жаңалықтар енгізіледі. Активтердің сапасын қайта қарау — AQR талдауы (активтердің сапасын бағалау) енді проблемалық активтердің нақты құнын айқындау үшін пайдаланылатын болады. Қамтамасыз етудің кең тізбесі — банктер қарыздарды алу кезінде кепілге активтерді көбірек ұсына алады. Жеңілдетілген құжат айналымы — қарыз алуға өтінім беру үшін қажетті құжаттар саны қысқартылып, онлайн режимінде беру мүмкіндігі пайда болды.
ҚНДРА мен Ұлттық банк ескертті, шешім шығарды Сарапшылар ҚНДРА -тің бұл шешімін құп көріп отыр. Екі тарап та ойын ережесі айқын емес деп өкпелей алмайды. ҚНДРА шешім шығарды. Енді оны орындау міндет. Мәжіліс депутаты Еділ Жаңбыршин 2022 жылы сол кездегі Үкімет басшысы Әлихан Смайыловтың атына жолдаған хатында 2022 жылғы 30 қыркүйектегі жағдай бойынша «Самұрық-Қазына» қорының жекеменшік банктерде орналастырылған қаржы активтері мен ақшасы 5,9 трлн теңгені құрағаны, мемлекеттегі қаржының көбі жекеменшік банктер арқылы айналымға жіберілгенін айтқан.
Біз олигархтарды және олардың банктерін халықтың, мемлекеттің қаражаты есебінен қаржыландырып отырмыз және оны тексере де алмаймыз
Депутаттың айтуынша, сол қаржының 1,0 трлн теңгесін бір жекеменшік банкке орналастырсақ, бұл банк жылына кемінде 150 млрд теңге табыс табады екен. Бұл біз білетін басшы ашық дерек. Осыған дейін осындай тәсілмен мемлекеттің қаржысы мен Үкімет алған қарыздардың қаншасының жекеменшік банктерге өтіп кеткенін біз білмейміз. «Біз олигархтарды және олардың банктерін халықтың, мемлекеттің қаражаты есебінен қаржыландырып отырмыз және оны тексере де алмаймыз. Сонда Үкімет, құзырлы органдар мен агенттіктер қайда қарап отыр? Әлде солармен бірге ме?», дейді Еділ Жаңбыршин.
Сарапшылар халықаралық тәжірибеде дивидендтерді төлеуді шектеу жағымсыз құбылыс екенін айтады. Бірақ бұл бәздің жағдайда дұрыс шешім. ҚНДРА ең бастысы осы шешімі арқылы банк жүйесіндегі қателіктер жіберіп алғанын мойындап отыр. Бірақ бұл шешімнің «экономикаға әсері болады» немесе банктер өтелмеген дивидидендтерді экономикаға салмайды. Бұл шешім банктерге дағдарыс кезінде мемлекетке қол созбасын деген үмітпен қабылданып отыр. Қазіргідей жағдай сайын қырық құбылып тұрған кезде банктерді өзін-өзі қоры болуы керек.
Progente экономикалық зерттеу орталығының жетекшісі, сарапшы Мақсат Халықтың айтуынша, жаңа норма дұрыс шешім. Себебі осыған дейін банк секторында лобби болды. 2009 жылдардағы қаржылық дағдарысы кезінде экономиканы қаржыландыруға Ұлттық қордан 10 млрд доллар жұмсалды. Соның 4 млрд доллары банк секторын құтқаруға жұмсалды. Сол қаражаттың басым бөлігі әлі күнге дейін қайтарылған жоқ.
2009 жылдан бері үкіметке алақан жаю банктер үшін үйреншікті құбылыс болып кетті
Бұл жағдай, сарапшының айтуынша банктердің «комфортты аймаққа»үйреніп қалуына жол беріп, өз бетінше әрекет ету мүмкіндігін шектеп тастады. ҚНДРА бұл шешімнің орындалуын өз жауапкершілігіне алса, банктер нарықтың мәртебесіне қайта оралады.
«Мен банктерге қысымның шектен шығып кеткенін қаламаймын. Бізде ұлттық инвесторлар платформасы қалыптасқан жоқ. Экономиканы қаржыландыратын банктен өзге әлі тетік тапқан жоқпыз. Бізге банктердің қызметі әлі керек », дейді Мақсат Халық.
Мақсат Халықтың айтуынша, ақпанның басында Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов біздегі ипотекалық несиенің жоғары екенін айтты. Демек банк секторында бір жағымды құбылыс бар. «Мен ҚНДРА шешімінің нәтижесіне сенгім келеді. Банктің алдағы онжылдықтағы концепсиялық саясаты алдағы уақытта қабылдануы тиіс банктер туралы заңда қабылданады деп үміттенемін» дейді М. Халық.
