30 қаңтардан бастап Қазақстанда бензин мен дизель отынының бағасын мемлекеттік реттеу алынып тасталғаны осыған дейін айтылған.
Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев мемлекеттік реттеуді алып тастаудың мәні мемлекет бағаның ең жоғарғы шегін белгілемейтіндігінде екенін айтты. Олар сұраныс пен ұсынысқа қарай нарықпен реттеледі. Спикердің айтуынша, бағаға көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде мұнай-газ инфрақұрылымына инвестициялар салу қажеттілігі, сондай-ақ ЖҚС желілерінің өз шығындары.
«Тәжірибеге сүйенсек, егер бұл нарықты транзиттік кезеңде қандай да бір реттеуші шараларсыз толық босатсақ, онда бағалар көрші елдердің бағаларымен теңесуі тиіс. Солтүстікте — Ресеймен, оңтүстікте олар Орталық Азия елдерінің бағасына жақындайтын болады»,— деді Сәтқалиев.
Сонымен қатар, министр мемлекет әлеуметтік жағдайды қадағалайтынын және реформаның нарықты тұрақсыздандыруға жол бермейтінін атап өтті.
«Баға Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің бақылауымен жүйелі түрде көтерілетін болады. Мен сізге индикаторды айттым. Қандай да бір ақылға қонымды кезеңде баға кем дегенде РФ деңгейіне теңестіріледі», — деп атап өтті Саткалиев.
Еуразиялық экономикалық комиссияның мәліметінше, 2024 жылғы желтоқсанда Қазақстанда бензин литрі орта есеппен 202,8 теңге, Ресейде — 302,9 теңге, Беларусьте — 362,1 теңге, Қырғызстанда — 382,1 теңге, Арменияда — 695,6 теңге болды. Қаңтардың соңында Қазақстанда жазғы дизель отыны мен АИ-92 маркалы бензиннің бағасы ресми түрде босатылды. Алайда күрт қымбаттаған жоқ — кейбір автожанармай құю станциялары (ЖҚС) бағаны 2 теңгеге ғана көтере бастады. Дегенмен, сарапшылар бағалар болашақта да өседі деп есептейді. Мәселе мынада, 1 ақпаннан бастап жанар-жағармай материалдарын (ЖЖМ) ірі көтерме жеткізушілер, Қазақстандық отын қауымдастығы (ҚТА) атап өткендей, өз бағаларын литріне орташа есеппен 4 теңгеге көтерді. Бұл автожанармай құю станциялары бензинді әлдеқайда жоғары бағамен сатып алатынын білдіреді.
Біздің ішкі нарық сұранысты қанағаттандырмайды
«Байдильдинов. Мұнай» телеграмм каналының негізін салушы Олжас Байділдиновтың айтуынша, біздің ішкі нарық сұранысты қанағаттандырмайды. Жаңғыртудан кейін біз біраз уақыт профицитті болдық, бірақ кейін Ресейден жетіспейтін көлемдердің импортына қайта оралдық. «Қазір мазутты есептемегенде 14,5 млн тонна мұнай өнімдерін өндіреміз және тағы 1,6 млн тоннаны 2025 жылы Ресейден импорттаймыз», — дейді ол.
Сарапшы айтып өткендей, Ресейге сеніп, сол негізде өзіміздің экономикалық саясатымызды құруға болмайды.
«Қазір Ресейден келетін ЕАЭО аясында баж салығынсыз келеді. Егер біз ЕАЭО-да болмағанымызда, ол үшін отынды әлдеқайда көп төлер едік. Сондықтан бұл тәуелділік жыл сайын өсіп келеді. Және 2030 жылға дейін кем дегенде тапшылық кезінде РФ-ның импорттық бағалары мен жеткізілімдеріне тәуелді боламыз. Себебі Қазмұнайгаз мен CNPC бақылауындағы Шымкент МӨЗ тек 2030 жылға қарай ғана қайта құрылып, жаңғыртылуы мүмкін. Бәлкім, кейінірек де шығар. Қазіргі уақытта барлық 3 ірі МӨЗ Қазмұнайгаздың бақылауында және өз қуаттарының шегінде жұмыс істейді», — дейді О. Байділдинов.
Айтпақшы, мұнай компаниялары мұнайды барреліне 20-25 доллардан жеткізіп, ішкі нарықты субсидиялайды. Баррелінің орташа салалық құны — 40 доллар. Баға шығынды, сондықтан өндірісті өсіруге немесе мұнай өңдеу қуаттарын салуға ынталандырмайды. Мұндай жағдайда әрбір өнімнің, тауардың, қызметтің долларлық өзіндік құны бар екенін білу керек. «Бағаға келсек. 2000 жылдардың басында 93 маркілі бензин 50 теңге тұрса, 140 бағам 0,35 доллар болса, қазір 205 теңге болса, 520 бағам 40 цент шамасында. Яғни, іс жүзінде Қазақстанда отын бағасы сақталды.
«Мен сарапшы ретінде бензиннің жаңа бағасына дайын болу керектігін бұрыннан айтып келемін. Ағымдағы бағам бойынша 60 цент — 530 бағам бойынша литріне шамамен 320 теңге. АИ-95 350 теңге тұрады, дизель қымбат, себебі ол технологиялық өнім — шамамен 370 теңге. Сұйытылған газ 170-180 теңге шамасында болады, себебі оның өзіндік құны мүлдем шығынды. Оның өндірістік өзіндік құны — 100 теңге. Бұл тасымалдауды, сақтауды, бөлшек саудада өткізуді есепке алмағанда. Қазір өңірлердегі баға көтерме бағаны да жаппайды. Осындай бағаға дайындалу керек. Қазақстанда арзан энергия көздерінің дәуірі аяқталды. Жылу бағасы шамамен 3 есе өседі, электр энергиясы сағатына 40-50 теңгеден тұрады» — дейді сарапшы.
Айта кетейік, аталмыш өсім ҚР Энергетика министрлігінің алғашқы болжамымен сәйкес келеді, ол бірінші кезеңде баға 5 теңгеден аспайды деп есептеген.
