Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры (БЖЗҚ) «4+1» деп аталатын зейнетақы төлемдерінің жаңа моделінің жұмыс қағидаттарын егжей-тегжейлі түсіндірді. БЖЗҚ LS-ке берген жауабында міндетті зейнетақы жарналары қалай бөлінетінін және төлемдердің өмір бойы қалай қамтамасыз етілетінін айтып берді
Осыған дейін
Биыл қыркүйекте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев зейнетақы жүйесінің қаржылық тұрақтылығын нығайту шараларын қабылдауды тапсырған болатын. Бұған дейін Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов БЖЗҚ активтерінің бір бөлігін жеке қорларға беруді ұсынған еді.
Қазақстандық беделді сарапшылар тобы президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа жинақтаушы зейнетақы жүйесіне өзгерістер енгізуді ұсынды. Атап айтқанда, олардың пікірінше, «4+1» жүйесін енгізу арқылы жұмыс берушілердің міндетті зейнетақы төлемдерін өзгерту қажет, деп көрсетілген БЖЗҚ есебінде.
«4+1» моделі қалай жұмыс істейді.
Жалақының үш сценарийі қаралды:
Егер еңбекақы республика бойынша ең төменгі деңгейде болса, «4+1» моделі кезінде зейнетақы жинақтары едәуір ұлғаяды.Орташа жалақы кезінде салымшы зейнетақы жинақтарының айтарлықтай өсуін алады.
Егер еңбекақы республика бойынша орташа айлық жалақыға сәйкес келсе, жинақ ақшаның арту әсері де анық.
Осылайша, «4+1» моделін енгізу қатысушылардың жеке зейнетақы жинақтарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді.
БЖЗҚ мәліметінше, бұл жүйенің кейбір рәсімдік тұстары әлі де нақтылануда. Ал бұрын жинақталған міндетті кәсіптік жарналар жеке зейнетақы шоттарына (ИПС) бағытталады. Сарапшылардың ұсынысына сай, ОСС шотына алғашқы 1% аударымдар 2027 жылдан бастап енгізіледі.
Қор атап өткендей, жүргізілген актуарлық есептеулер ұзақ мерзімде жалпы сақтандыру шотының қаржылық тұрақтылығын дәлелдеп отыр, сондықтан мемлекеттік субсидия қажет болмайды. Бұл есептер түрлі демографиялық және макроэкономикалық сценарийлер негізінде жүргізілген.
Өмір бойғы төлемдер мен аннуитеттер
ӨБЖ қаражаты ӨСК-мен аннуитеттік шарттар арқылы өмір бойы төлемдерді қамтамасыз ету үшін ғана пайдаланылатын болады. Бұл ретте:
- Төлемдер қордан алынатын стандартты кестенің жалғасы ретінде есептелетін болады, бірақ белгіленген минимумнан төмен емес, себебі АҚЖ-дағы ақша жеке жинақ болып табылмайды.
- Қатысушы қайтыс болған жағдайда аннуитеттік төлемдер тоқтатылады, өйткені олардың сақтандыру табиғаты бар және олар сақтандырылушының өзіне арналған.
- Егер салымшы төлемдер басталғаннан кейін Қазақстаннан тыс жерлерге тұрақты тұруға көшсе, ол зейнетақы аннуитеті шартын мерзімінен бұрын бұзған кезде қажетті құжаттарды ұсына отырып, ақшалай соманы ала алады.
Жинақталған қаражатқа не болады
Қатысушылардың ЖРШҚ арқылы жасалған қолда бар жинақтары АҚЖ-ға бағытталатын болады. БЖЗҚ-да ӨҚЖ-дағы алғашқы ағындарды, яғни жарналардың 1% -ын 2027 жылдан бастап бағыттау жоспарланып отырғанын атап өтті.Бұл үшін «4+1» үлгісінің зейнетақы жинақтарының мөлшеріне әсерін бағалау үшін әртүрлі демографиялық және макроэкономикалық сценарийлерді ескере отырып, есептеулер жүргізілді.
Сарапшылардың ұсыныстарының нәтижелері қандай?
Сарапшылардың қызметкердің жеке зейнетақы шотына ЖРШБ-ның 4% -ын жіберу туралы ұсынысы (міндетті зейнетақы жарналарының 10% -ына қосымша) ЭЫДҰ актуарлық есептерін ескере отырып, зейнетақы жинақтарының барабар өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. ЖРШҚ-ның 1% -ын төлемдердің өмірлік кепілдігі шотына жіберу халықаралық практиканы ескере отырып, жинақтаушы зейнетақы төлемдерінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Сарапшылардың ұсыныстары бойынша БЖЗҚ актуарийлік есептеулері мынаны көрсетеді: мемлекеттік бюджеттен субсидиялау қажеттілігінсіз ұзақ мерзімді перспективада жүйенің қаржылық тұрақтылығы; жинақтаушы зейнетақының бүкіл қартаю кезеңінде тұрақты жоғары деңгейде өмір сүруі және барабарлығы (ауыстыру коэффициенті өмір бойы 40% -дан жоғары). Осылайша, қолданыстағы жүйе шеңберінде кірісті алмастыру коэффициентінің жыл сайын міндетті түрде төмендеу тәуекелі толығымен жойылады
