ҰБ базалық мөлшерлемені 18 пайызға көтергенен кейін банктен ипотека беру туралы кепілдеме хаттарын қолына алып үлгірген азаматтардың жағдайы «аспанға ілініп қалған» болатын. Мұның алдында ҚНДРА басшысының бірінші орынбасары Олжас Қизатов, егер бұл шарттарда жазылған болса, банктердің бұған құқығы бар екенін айтқан. «Сонымен қатар, біз осы кепілдік хаттардың шарттарын қарастыруымыз керек. Олар әдетте мөлшерлеме өзгеретін болса, кепілдік хат күшін жоғалтуы мүмкін деп болжайды. Менің пікірімше, кез келген жағдайда банк ипотекалық несиені мақұлдаған кезде ол қарыз алушының қаржылық төлем қабілеттілігін бағалайды. Егер қарыз алушылар жеткілікті табысқа ие болса, онда олар алдағы уақытта да ипотека алуға үміткер бола алады деп ойлаймын» дейді ҚНДРА басшысының орынбасары.
Әзірге, банктер пәтер күтіп немесе пәтер іздеп үлгірген азаматтарға ештеңе айтпаса да мәселенің немен аяқталары белгілі. Банктер ендігі жерде базалық мөлшерлеменің беті қайтқанша ешкімге 19 пайызбен несие бере алмайды.
Енді бұл мәжілісте көтерілді
Мәжіліс жанындағы банктер туралы жаңа заңды талқылауға арналған қоғамдық палатаның отырысы барысында палата мүшесі, қоғам қайраткері Дидар Смағұловтың айтуынша, ипотеканы мақұлдау туралы кепілдеме хаттар алған көптеген азаматтар тұрғын үй сатып алу мүмкіндігінен айырылды. Бұл ретте бұл мақұлдауды алу үшін бас тартқан клиенттердің көпшілігі алдымен өздерінің бұрынғы берешектерін жабуға, ал кейбір жағдайларда сатып алынатын тұрғын үйдің иесіне тіпті алдын ала төлеуге мәжбүр болды, себебі сатылатын пәтерлер көбінесе банктердің кепілінде болады және оларды кепілден шығару үшін соманы қайтару қажет болды. Смағұлов өзінің де осындай жағдайға тап болғанын атап өтті.
Мәжіліс вице-спикері Дания Еспаева кепілдік хаттың заемды рәсімдеу кезеңінде адам ипотекаға алғысы келетін пәтердің бағасы өзгермеуі қажеттігін түсіндірді. Енді банктер оларды қайтарып алады, бірақ депутаттың айтуынша, бұл дұрыс шешім, себебі ипотека бойынша мөлшерлеме 24% -дан төмен емес деңгейге көтерілуі мүмкін.
«Бұл жерде мәселе — біз құрылыс компанияларына бастапқы жарнаны салған адамдарды алмастырамыз. Шарттарда бұл жарна төленбеген жағдайда компанияда қалуы мүмкін деп жазады. Белгілі бір соманы салған адамдарға қатысты шешім қабылдау керек — оларды қорғау керек. Әрине, 24% -бен несие алу — өзін-өзі өлтіру. Сондықтан кеше Отбасы банкіне ипотекалық несие беруге қосымша қаражат бөлу туралы шешім қабылдадық. Бәлкім, бұл клиенттерді кепілдік хаттары бар және бастапқы жарналары енгізілгендер — Отбасы банкі жіберетін шығар?» — деп атап өтті Еспаева.
Вице-спикердің айтуынша, қазір мұндай клиенттердің проблемаларын шешуге ешкім де мүдделі емес. Ол реттеушіден қандай қарыз алушыларға кепілдік хаттар берілгенін, содан кейін бас тартылғанын, сондай-ақ олар бастапқы жарналарды енгізген-енгізбегенін қарауды сұрады.
Тәуелсіз сарапшылардың айтары басқа
Олардың басым көпшілігі мұның заңға мойынсұнбаған ел екеніміздің кері әсері екенін айтады. Мысалы, мәселе ЕДБ ипотекаға кепілдеме берген уақытта базалық мөлшерлеменің деңгейіне байланысты. Банктердің шешімді қайта қараймыз деп кері бұрылып кетуіне ешқандай қақы жоқ. Тәуелсіз сарапшы Олжас Мамадәлі осылай дейді. Демек, 10 қазанға дейін қанша адам банктен кепілдеме алса, ипотеканың пайызы сллған дейін қолданыста болған пайызбен берілу керек. Бәрі де қолына кепілдеме алған азаматтың қаржылық сауаттылығына байланысты. Мысалы, кепілдеме шарттарын қолына алғанда немесе соған қол қойған кезде «екі тараптың арасындағы келісімшарт инфляция деңгейіне қарай өзгеріп отыруы мүмкін» деген ұсынысқа келіспейтінін айтса, банктің кері шегінуіне мүмкіндік болмайды.
