Ертең, 10 қазанда Қазақстанның Ұлттық банкі базалық мөлшерлеме бойынша кезекті шешімді жариялайды. Жеделдетілген инфляция мен теңгеге қысымның өсуі аясында талдаушылар ұзақ уақыт ішінде бірінші рет бірыңғай болжам беруді қиындатуда. Бұған дейін Ұлттық банк басшысы Тимур Сүлейменовтың бұған дейін қаржылық реттеушіге түзетулер енгізуге тура келетін сценарийді жоққа шығарған жоқ. Ұлттық банктің қандай шешім қабылдайтыны ертен белгілі болады. Реттеуші өте күрделі макроэкономикалық жағдайға тап болады. Қыркүйекте инфляциялық динамика м/м 1,1% -ға жеткенін ескерсек, тәуекелдер реттеуші мөлшерлемені 100 базистік тармақтан астам көтере алатынын көрсетеді.
Талдаушылардың айтуынша, қатаңдату ықтималдығы жоғары емес. Олардың пікірінше, мөлшерлеменің 150 немесе тіпті 200 б.п. көтерілуі ҚРҰБ-ның инфляциялық процестерді тұрақтандыру жөніндегі аса күшті белгісі болар еді. Бірінші кезеңде, сарапшылардың бағалауы бойынша, 100 базистік тармақ жеткілікті болады.
Тәуелсіз сарапшылар ұсынған сценарий:
- базалық мөлшерлемені 50 базистік тармаққа,
- жылдық 17,0% деңгейіне дейін көтеру.
» Біздің болжам инфляциялық қысымның көп компонентті сипатына және экономикадағы жиынтық сұраныстың шамадан тыс қызуына әсер етеді. Біздің бағалауымыз бойынша, ТКШ тарифтерінің өсуі мен ЖЖМ қымбаттауы, инфляциялық күтулерді қайта қарау, теңгенің әлсіреуін импорттық бағаға ауыстыру және бюджеттік шығыстарды кеңейту мөлшерлемені жоғарылату үшін елеулі негіз қалыптастырады, дейді Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы сарапшылары.
Halyk Finance сарапшылары мөлшерлемені көтеру — ықтимал қадам деп есептейді, себебі:
• Қыркүйекте инфляция күтпеген жерден жылдық мәнде 12,9% -ға дейін жеделдеді — бұл 2025 жылғы ең жоғарғы көрсеткіш;
• Бағаның айлық өсуі де жоғары болды — 1,1%, бұл қыркүйектегіден әлдеқайда көп;
• Азық-түлік тауарлары ең қымбаттады — ет, май, жемістер мен көкөністер. Бұл шығындардың өсуімен (логистика, ТКШ) және теңгенің әлсіреуімен байланысты, соның салдарынан импорт бағасы өсті;
• Азық-түлікке жатпайтын тауарлар да қатты қымбаттады — бұл девальвациялық күтулермен және жеткізушілердің бағасының өсуімен байланысты;
• ТКШ тарифтері тұрақталғанымен, өткен жылмен салыстырғанда, әсіресе су мен газ бойынша айтарлықтай өсті.
Ұлттық банктің позициясы
ҚРҰБ Ақша-кредит саясаты жөніндегі комитетінің 2025 жылғы 29 тамыздағы отырысының хаттамаларында ағымдағы инфляциялық импульс сақталса, қатаңдату қажет екені көрсетілген.
«Таяу айларда инфляция қарқынының едәуір бәсеңдеуінің болмауы қалыптасқан ақша-кредит шарттарын қатаңдату үшін негіз болып табылады, ол инфляцияның орта мерзімді 5%мақсатқа орнықты төмендеу траекториясына қайта оралуына ықпал етеді. Осының негізінде Ақша-кредит саясаты жөніндегі комитет таяудағы отырыстарда базалық ставканы арттырудың орындылығын қарайды»
Шынымен де, бағаның өсу қарқыны күшейе түсті: шілдедегі 0,7% -дан тамызда 1% -ға дейін. Осыдан кейін болжамға қазанда ставканы 100 б.п. көтеру қосылды. Қыркүйекте инфляцияның өсу динамикасы азық-түлікке жатпайтын тауарлар құнының өсуі аясында одан да күшейе түсті — м/м 1,1% дейін. Енді тәуекелдер ҚҰБ ставканы 100 б.п.
Қыркүйекте инфляциялық өсу көздері азық-түлікке жатпайтын тауарлар болды, олардың бағасы м/м 1,5% (және тамыздағы 9,8% -дан кейін г/г 10,8%) өсті.
Азық-түлік бағасының өсу қарқыны да 11,7% -дан 12,7% г/г дейін өсті, алайда айлық өсім (0,9% м/м) азық-түлік емес сегментіне қарағанда төмен болды. Азық-түлік бағасы маусымдық үрдістерден жоғары болып қалды, әлсіз теңгенің және жоғары сұраныстың әсерінен болуы мүмкін.
Коммуналдық қызметтерге тарифтердің елеулі және тұрақты көтерілуі жалғасатын қызметтердегі инфляциялық құраушы 15,3% г/г және 1% м/м (тамыздағы 1,4% м/м-ге қарсы) деңгейінде сақталды. Коммуналдық қызметтер мен отынға тарифтер түйінді фактор болып қалуда: қыркүйекте бензин 3,5% м/м (тамызда + 2,4% кейін), электр энергиясы — 2,4% (+ 4,5%кейін), кәріз — 1,7%қосылған.»
Қазақстанда 10 жыл ішінде базалық мөлшерлеме қалай өзгерді
Ұлттық банктің монетарлық саясаты 2015 жылдан 2025 жылға дейін күрт қатаңдатудан орнықты инфляциямен күрес циклдеріне дейін өтті.
2015-2016 жылдар кезеңінде ставка девальвация мен жоғары белгісіздік аясында 17,0% тарихи шыңға жетті; бұдан кейін ұзақ жұмсарту кезеңі болды, оның барысында мөлшерлеме 2018-2020 жылдардың ортасына қарай біртіндеп 9,0% -ға дейін төмендеді.
Жаңа агрессивті өсу циклы 2021 жылдың ортасында басталды және 2022 жылы жеделдеді (ақпанда 13,5% -ға дейін), рекордтық инфляцияны тежеу үшін 2022 жылдың желтоқсанына қарай 16,75% -ға екінші шыңға жетті.
2023-2024 жылдары қысқаша, абайлап төмендегеннен кейін (14,25%дейін) ҚРҰБ 2025 жылғы наурызда мөлшерлемені 16,50%деңгейінде белгілеп, қатаң саясатқа қайта оралуға мәжбүр болды.
