Премьер-министр Олжас Бектенов үкімет отырысында бағаның тұрақсыздығы инфляцияға тікелей әсер ететінін айтты. Оның сөзінше, тамыз айында жылдық инфляция 12,2%-ға жеткен. Соған қарамастан, жыл соңына дейін оны 10–11% аралығында ұстап тұруға мүмкіндік бар деп санайды.
- Бұл мақсатта Ұлттық экономика министрлігіне Ұлттық банкпен, әкімдіктермен және ауыл шаруашылығы, сауда, өнеркәсіп, энергетика министрліктерімен, сондай-ақ Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен бірлесіп жұмыс істеу тапсырылды.
- Президент Қасым-Жомарт Тоқаев та Жолдауында инфляцияның ушығып тұрғанын атап өтіп, үкімет пен Ұлттық банктің бірлескен іс-қимылын талап еткен.
Сонымен қатар, премьер-министр бизнеске артық тексерістерді болдырмау үшін міндетті талаптар реестрін жедел енгізуді тапсырды. Ол инвестиция тарту ісін де күшейту керегін айтып, әсіресе өңдеу өнеркәсібіне қаржы құюға басымдық беруді жүктеді.
Сарапшылардың айтуында алыс-жақын көршілеріміз бен экономикалық жағдайымыз қалай, айырмашылықтары бар ма? деген сұраққа талдау жасау маңызды.
Әр елдің минус плюстарын саралап отыратын BofA агенттігінің өткен аптадағы есебіне сәйкес Қазақстан Еуразия кеңістігінде жылдам өсіп жатқан экономикалардың ондығына енді. Жалпы ішкі өнімнің өсуі 5,7% деңгейінде бағалануда.
Салыстыру үшін: Чехия – 39-орында (1,9%), Польша – 23-орында (3,3%), Өзбекстан – 9-орында (5,9%). Бұл бірінші фактор – өсім.
Екінші фактор – фискалды жағдай. Біз өткенде сөз еткен бюджет тапшылығы жалпы ішкі өнімнің 2,7 пайызын құрайды. Ол бойынша біз 16-шы орында түрмыз. Мысалы Польшада дефицит 6,2%, Румынияда 8,5%.
Үшінші фактор – мемлекеттік қарыз. Мемлекеттік қарыз деңгейі бойынша Қазақстан 2-ші орында. Бізде қарыз жалпы ішкі өнімнің небәрі 20,4%-ын құрайды. Бірінші орында мемлекеттік қарызы тіпті аз Кувейт қана тұр. Қалған елдердің ішкі жалпы өнімге шаққандағы қарыз деңгейі Қазақстаннан анағұрлым нашар.
Төртінші фактор — инфляция.
Сарапшы Айбар Олжаев осы фактор Қазақстанның ең әлсіз тұсы екенін айтады. « BofA Қазақстандағы инфляцияны 10,4% десе де, осы айдағы қымбатшылық көрсеткіші 12 пайыздан асып кетті. Қымбатшылық бойынша біз 37-ші орындамыз. Мысалы, Әзірбайжанда инфляция 5,7%, Арменияда 3,2%, Парсы шығанағы елдерінде тіпті 1–2% ғана» дейді қаржыгер. .
Сарапшы айтып өткендей, «зірге ағымдағы шот тапшылығы жалпы ішкі өнімнің 3,4%-ын құраған. Бұл бойынша біз 27-ші орындамыз. Яғни, бізге кіріп жатқан капиталға қарағанда, Қазақстаннан шығып жатқан капитал көп. «Еуразиялық аймақ көзімен алғанда, Қазақстан қарызы аз, экономикасы өсіп жатқан, бірақ инфляциясы тоқтамай тұрған ел болып көрінеді. Мен мына басқа елдерді не үшін саралап айттым? Сонда қымбатшылық бүкіл Еуразияның проблемасы ма, әлде бұл Қазақстанның ішкі бір феномені ма? Бізге осыны анықтап алу керек еді. Каспидің арғы жағындағы Әзірбайжанда қымбатшылық бізден екі есе аз, ал Арменияда үш есе аз. Өзіміздің жақын көршілерді алатын болсақ, Өзбекстандағы қымбатшылық бізбен бірдей, ал Қырғызстан мен Тәжікстанда бізден екі есе аз. Солтүстіктегі Ресейде қазір инфляция 8,3 пайыз. Бұл бізден кішкене азырақ» дейді қаржыгер. .
Осыдан 10 жыл бұрын біз бұл мәселені шешіп тастай алмадық. Сондықтан енді бізге не дым жоқ, не сәл қымбат деген екі вариант қана берілетін болады. Су мүлде жоқ, бірақ ештеңе төлемейсіз. Немесе су бар, бірақ ол кешегіден қымбат. Сіз қай вариантты таңдайсыз? Әрине су бар, бірақ сәл қымбат деген вариантқа амалсыз көнесіз. Егер біз қазір тарифті қымбаттатып, содан түскен ақшаға барлығын ауыстырып, жаңалап алмасақ, ертең су да, жарық та болмайды.
Енді не істеу керек?
Қазақстандағы қымбатшылықты тоқтату мүмкін бе?
- Тарифтер бойынша мүмкін емес.
- Коммуналды желілерді толық жаңалап алмайынша 5-6 жыл шыдау керек. Бірақ шынымен де, тарифтерден түскен ақшаның мақсатты жұмсалып жатқанын микроскоппен қадағалап тұру керек.
- Бензин бойынша нарық өз орнына қояды.
- Дефицитті азайту үшін BYD сияқты Қытайдың арзан көліктерін көптеп пошлинасыз кіргізіп, такси, яндекс барлығын осы электромобильдерге ауыстырып тастау керек.
- Азық-түлік бойынша. Өндіріс ашып, тамақтың бәрін өзіміз өндіре беру керекпіз.
«Қымбатшылықтың фундаменталды экономикалық негізі бар және экономика түсіндіре алмайтын эмоционалды психологиялық негізі бар. Қазақстанда ол 50 де 50 деп ойлаймын. Яғни, қымбатшылықтың жартысы біздің басымызда, ал екінші жартысы шын мәнінде қымбаттап жатқан ет пен бензинде» дейді сарапшы
