Осы кемістік Үкімет пен Ұлттық банк үшін қалаған уақытта жандыра салатын бағдаршамның жасыл көзіне айналғалы тұр.
Басынан бастасақ…
Республикалық бюджетті толтыру үкіметке жыл өткен сайын қиындап, Ұлттық қор мен мем бюджеттің бір-бірінен іргесін алыстатуы қиындап барады. Мемлекет басында отырған тұлғалар бұл мәселеге жиі -жиі ат басын бұрса да, Ұлттық қордың есігін жаптық десе де, Үкімет есікті жауып қойса терезеден кіретін жағдайға жетті.
Бірақ бұл жолғы пәрмен ауызша емес, заңмен, ілесе келді.
Осыған тоқтау салу керек дегенді президент Қасым-Жомарт Тоқаев айтқалы бері қаржы министрлігінен маза кеткенін Алматыда отырып бізде байқап қаламыз. Министрлеріміздің қабағы ашылмай, мемлекеттік облигация сатуға ден қоя бастады. Себебі мұнай саудасынан Ұлттық қорға түсіп жатқан экспорттық табыс азайып кетті.
Мәселен, биыл әуелгі 5 айда мұнай өндірісі 12%-ға артқан болса, экспорт көлемі, керісінше, 6,6%-ға азайыпты.
Сарапшылардың айтуынша, «2025–2027 жылдарға арналған Ұлттық қордан кепілдендірілген трансферт туралы» заңды мақұлдағанда трансферттер көлемі нақтыланса мақсатты трансферт деген ұғымды нақтылап алуды естен шығарып алыпты. Бұл Ұлттық қор қаражатына өздері қалаған және өздеріне тиімді уақытта қол соза беруге мүмкіндік беріп тұр.
2024 жылы Ұлттық қордан аламыз деген бастапқы 3,6 трлн теңге соңына қарай 5,6 трлн-ға өсіп кетті. Сол жағдай биыл да қайталанатын түрі бар. Бірақ бір қуаныштысы келер жыл оңды-солды ала берудің мүмкіндіктерін шектеп тастады. Ұлттық банк үкіметпен ақылдасып, қордан қаражат алу ережесін бекіткен кезде бюджетке бар болғаны 2 трлн ғана берілетіні нақтыланған.
Бірақ қаржы министрі Мәди Тәкиев тілшілерге берген жауабында келер жылға тек 2,7 трлн ғана аударылады деп, ережеде бекітілген соманы сәл көбейтіп жіберіпті.
Бірақ қаржы министрлігінің қосып алған қосымша жартысы жыртыққа жамау болмайын деп тұр. Себебі:
- Доллар курсы шарықтап барады.
- Халықаралық банктердің есебінде 2025 жылдың екінші жартысында девальвациялық тәуекелдер сақталатыны айтылған.
Сонымен қатар, сарапшы шенеуніктер тікелей трансферттердің орнына Ұлттық қорға ұлттық компаниялардың құнды қағаздарын сатып ала алатынын жоққа шығармады.
«Бұл инфляциялық қысымды тудырады, бұл айтарлықтай теңгерімсіздіктерді жинақтау арқылы экономиканың ұзақ мерзімді тұрақтылығы мен орнықтылығына зиян келтіреді (импорт өсуде, себебі сұраныс жергілікті ұсыныстан асып түседі, бұл сауда теңгерімдері мен ағымдағы операциялар шотының нашарлауына әкеледі, макроэкономикалық орнықтылық нашарлайды — экономика әртараптандырылған жеке секторға емес, мемлекеттік инвестицияларға анағұрлым тәуелді болады, монетарлық саясат жүргізуге мәжбүр қатаң)», — деп түсіндірді Мамадәлі.
Бұл ретте Ұлттық қордың өзі үшін 2029 жылға қарай активтерді $100 млрд-қа жеткізу жөніндегі мақсатқа қол жеткізуді қиындатады, деп атап өтті ол. Оның пікірінше, ірі тікелей және жанама алып қоюлар болашақта Ұлттық қор қаражатын мақсатсыз пайдалану тәуекелдерін де арттырады.
«Ұлттық қор үшін жалғыз плюс — бұл оған мемлекеттік акциялар пакетін сату кезіндегі дисконт. Осылайша, үлкен қоржынның активтері өседі, себебі қағаздардың нарықтық құны қорға сату бағасынан сәл жоғары. Сонымен қатар, оның активтерінің динамикасы тұрақты ірі алулардан басқа (бесінші жыл қатарынан 4 трлн астам) шикізат бағасы мен оның экспорты көлемімен, жекешелендіру бағдарламасын іске асырумен айқындалатын болады. Егер бюджет тәртібін айтарлықтай жақсарту мүмкін болмаса, онда мемлекеттік компанияларды бәсекелестік ортаға шығаруды жеделдету, шикізаттың экспорттық жеткізілімдерін ұлғайту және әртараптандыру бойынша жұмыс жүргізу, сондай-ақ инвестициялық кірісті барынша арттыру бойынша жұмыс жүргізу қисынды «, — деп атап өтті талдаушы.
