Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНДРА) ипотека бойынша шекті мөлшерлемені 25% -дан 20% -ға дейін төмендеткені банк секторы, оның ішінде ипотека сегментіне ашық күнде найзағай ойнағандай әсер етті.
Бұған дейін ипотека бойынша шекті мөлшерлеме 25% болған.
Мамандардың айтуынша, жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесіне пайыз ғана емес, комиссия, сақтандыру және өзге де төлемдер де кіреді. Жаңа талап артық төлем сомасының азаюына және ай сайынғы төлемдердің төмендеуіне себеп болып, ипотекалық тұрғын үй несиелердің қолжетімділігін арттырады. ҚНРДА Сыртқы коммуникациялар басқармасының бастығы Олжас Рамазанов 24.kz/kz тілшісіне сыйақы мөлшерлемесінің белгіленген шекті көлемі бұзылған болса, тұтынушы өз құқықтарын қорғау мақсатында реттеуші органға, агенттікке жүгіне алатынын айтыпты. Демек банк реттеуші нұсқамасына сәйкес, банк қарыз шартын қолданыстағы заңнамаға сәйкес келтіруге міндетті. Егер банк реттеушінің нұсқамасын орындамаса, қадағалау шаралары қолданылып, айыппұл салуға дейінгі санкциялар қарастырылған. Сонымен қатар егер мұндай жағдай орын алатын болса, жасалған қарыз шарты жарамсыз деп танылуы мүмкін.
Сарапшылар арасында шекті мөлшерлемені ҰБ немесе ҚНДРА емес, сұраныс пен ұсыныс анықтайды, рететуші ұйымдар тағы да белден басып, нарыққа араласып отыр деген пікір басым.
Белгілі экономист Ғалым Хұсайыновтың пікірінше, ҚНДРА бұл шешімді орындатса, банктер ипотекалық несиелендіруге аса ықыласты бола қоймайды.
«Тек еркін нарық ғана нарықтық бағаны анықтай алады, егер бағаны шектесек, бұл тауардың тапшылығына әкеледі, ал бағаны реттеуді босатқаннан кейін тауар құнының өсуіне әкеледі, себебі тауар ұсынысы қысқарады», — деп жазды Хусаинов өзінің Telegram-арнасында.
Осыған дейін не болды
Ол Қазақстанда ақшаның құны бұрмаланған деп есептейді:
- Банктер қаржы қаражатына шоттар мен валюталық депозиттерге лимиттер бойынша пайыздарға тыйым салудың арқасында қолы жетіп отыр.
- Олар бұл ақшаны халыққа нарықтық мөлшерлемемен «қайта сатады» және үстеме пайда табады.
- Мемлекет банктердің ресурстары арзан болғандықтан, олар 20% -бен ипотека бере алады деген ұстанымына Ғалым Құсайынов келіспейді.
- Банктер баға белгілеу кезінде өз маржасына емес, Ұлттық банк базалық мөлшерлеме арқылы беретін ақшаның нарықтық құнына сүйенеді.
- Қазір ол ақшаны 15,5% -дан «сатып алады» (базалық мөлшерлеме минус бір пайыздық тармақ).
- Егер ипотеканы 20% ставкамен шектесек, банктерде тәуекелдер мен шығыстарды ескергеннен кейін пайданың 0,5-1,5% ғана қалады
- Мұндай пайызбен несие беру оларға тиімсіз.
- Банктерде ұзақмерзімді ақша — ұзын салымдар да, облигациялар да жоқ.
- Сондықтан олар қысқа ақшаға бағдарланады және болашақта мөлшерлеменің төмендеуіне тәуекел жасағысы келмейді.
«Сәйкесінше, біз ақша тартуда да, оларды сатуда да мөлшерлемелерді шектеу нарықтың орасан бұрмалануына және орасан теңгерімсіздіктің пайда болуына алып келетінін көріп отырмыз және одан елдегі басқа да салалар зардап шегуде. Сондықтан елімізде баға белгілеуде нарықтық тетіктердің болуы өте маңызды», — дейді Хусаинов.
Бұған Қазақстанның қаржыгерлер қауымдастығы Қазақстанда ипотека беру азайғанына назар аударған болатын.
- 2025 жылдың бірінші тоқсанында жаңа кредиттер беру 5,7% -ға төмендеп, өткен тоқсандағы 413 млрд теңгеге қарағанда 390 млрд теңгені құрады.
- Осының аясында коммерциялық банктер беретін кредиттердің үлесі 2024 жылғы 31% -дан 36% -ға дейін өсті.
- Бұл соңғы 8 жылдағы ең жоғары көрсеткіш.
- Бірінші тоқсанда займдар өсімі бойынша Halyk Bank (+ 6,2%) және ЦентрКредит Банкі (2%) көшбасшылықты сақтап қалды.
- Отбасы банкі, керісінше, портфельді 0,5% -ға қысқартты.
Мақұлданған өтініштердің үлесі 31% -дан 24% -ға дейін төмендеді. Бұл дегеніңіз банктер әрбір төртінші өтінімді ғана мақұлдайды деген сөз. ҚҚҚ пікірінше, бұл қазақстандықтардың қатаң талаптары бар бағдарламаларға өтінім беруімен байланысты.
Біздің байлам
ҚНДРА-ның ипотека бойынша шекті мөлшерлеме туралы кезекті шешімін аспаннан алған жоқ, осы күнге дейінгі ұстанымдарының заңды жалғасы. Барлық проблема күні бүгінге дейінгі қолданыста болған заңдардың бірінші кезекте халықтың емес, банктің құқын қорғауға басымдық беруге байланысты.
Сарапшылардың сөзіне сенсек, банкке бизнес емес, пайда көзі ретінде қарап келдік. Енді ЕДБ ға жаңа заңға бейімделуден өзге жол жоқ. Банк үшін де, мемлекет үшін де тұтынушының құқы басым бағыт болуы керек.
