Қазақстан Парламенті «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» заң жобасын қарауда.
Негізгі жаңалық:
- капитал (10 млрд теңге) және активтер (500 млрд теңгеден аспайтын) бойынша талаптарды қанағаттандыратын банктер үшін базалық лицензия алу мүмкіндігі, сондай-ақ жеке тұлғалардың салымдары бойынша шектеулер (10 млн теңге).
- Мұндай банктер әмбебап лицензиясы бар банктер сияқты қызметтердің кең спектрін ұсына алмайды (мысалы, кепілдіктер, брокерлік қызметтер, лизинг және факторинг).
ҚНДРА айтып өткендей, реформа капитал мен тәуекел-менеджментке қойылатын талаптарды күшейтуге бағытталған. Бұдан басқа, жаңа нормалар несиелендірудің ашықтығын жақсартуға және экономикалық сын-қатерлер жағдайында банк жүйесінің орнықтылығын қамтамасыз етуге бағытталған.
- Осылайша, банктік лицензияның екі түрі:
- Әмбебап
- базалық.
Сарапшылар екі лицензия банк секторын икемді реттеуге мүмкіндік бере деп үміттеніп отыр
- шағын немесе өңірлік банктер операциялардың шектеулі тізбесімен және капитал мен есептілік бойынша неғұрлым қатаң талаптармен оңайлатылған лицензия алады.
- Бұл нарыққа кіру үшін кедергілерді төмендетеді, бәсекелестікті ынталандырады және әсіресе шалғай өңірлерде халықтың қаржылық қызметтерге қол жеткізуін кеңейтеді.
- Сонымен бiрге, операциялардың кең ауқымына үмiткер iрi банктер (оның iшiнде валютамен, бағалы қағаздармен немесе халықаралық транзакциялармен) кеңейтiлген лицензия алуға мiндеттi.
- Оларға капитал, тәуекелдерді басқару және нормативтерді сақтау бойынша жоғары стандарттар қойылады.
«Базалық лицензиялар әкімшілік жүктемені азайту және олардың орнықтылығын қолдау үшін оңайлатылған реттеуші бар қызметтердің шектеулі жиынтығын ұсынатын шағын банктерге бағдарланған.
- Әмбебап лицензиялар, керiсiнше, қызметтер мен операциялардың кең спектрiн ұсынатын орта және iрi банктерге арналған және олардың жүйелiк маңыздылығы мен экономикаға ықтимал әсерiн ескере отырып, капиталға, өтiмдiлiкке, тәуекелдердi басқару мен басқару жүйесiне қойылатын неғұрлым қатаң талаптармен сүйемелденедi.
Біз осыған дейін ислам банктерінің қызметін реттейтін заңнамалық база жұмыс істейді, оның ішінде рұқсат етілген ислам өнімдерінің тізбесі, оларды ұсыну шарттары, сондай-ақ исламдық қаржыландыру қағидаттарын сақтау талаптары барын айтқанбыз.
Бұл бөлікте «исламдық терезелер» қызметі исламдық банктерге қолданылатын заңнаманың қолданыстағы ережелеріне едәуір дәрежеде сүйенетін болады..
Қазақстанда дәстүрлі банктерге шариғат қағидаттары бойынша жұмыс істейтін клиенттерге исламдық банк қызметтерін ұсынатын «ислам терезелерін» ашуға рұқсат етіледі. Бұл дәстүрлі банктердің ішінде негізгі банктен бөлек жұмыс істейтін және исламдық қаржыландыру нормалары бойынша реттелетін мамандандырылған бөлімшелер құрылатынын білдіреді.
• Ислам терезесі «банкінің негізгі қызметінен бөлек есепке алынады және реттеледі.
• «Ислам терезесінің» ішінде шариғат кеңестері құрылады, олар барлық операциялардың ислам құқығы нормаларына сәйкестігін бақылайтын болады.
• «Ислам терезесі» клиенттерге шариғат нормаларына сәйкес келетін өнімдер мен қызметтерді ұсынатын болады, мысалы, инвестициялық бағдарламалар, қаржыландыру және басқалары.
«Мұндай қағидаттар тараптардың алдын ала келісілген шарттар негізінде бірлескен қызметтен немесе инвестициялаудан алынған кіріске қатысуын, сондай-ақ шығындарды капиталдағы үлестерге барабар әділ бөлуді көздейді. Бұл тетіктер нақты экономикалық қызметпен байланысты емес тіркелген кірісті есептеуді болдырмайды және барлық қатысушылардың мүдделерін теңестіруге бағытталған «, — деп нақтылады ҚНРДРА-да.
Банктер туралы жаңа заң қалай жұмыс істейді?
Бұрынғылары сияқты — игі ниетпен, күрделі тұжырыммен және қолдану кезіндегі кенеттен тосын сый-сияпаттармен. Әзірге қағазда бәрі біркелкі көрінеді: цифрландыру, тәуекелге бағдарланған қадағалау, екі деңгейлі лицензиялар…
Ал іс жүзінде — әдеттегідей, алдымен банктер, содан кейін заңгерлер, содан кейін — клиенттер, оларды әрбір қаржылық қадамда «тосын сый» күтеді.
Сарапшылардың пікірі
Сарапшы Мұрат Темірхановтың айтуынша, проблемалық қаржы мекемелерін реттеу бойынша жеке саясат әзірлеу қажет және банктер үшін мұндай саясаттың негізгі қағидаттары Банктер туралы жаңа заңда белгіленуі тиіс.
- Сондай-ақ жаңа Заңда банктерді реттеу мен проблемалық банктерді реттеу арасындағы мүдделер қақтығысы проблемаларын шешу қажет.
Бір орган екеуімен де айналысса, банктердің қызметін реттеу кезіндегі қателерді жасыру мүмкіндігі пайда болуы мүмкін. Еуропалық Одақтың «Кредиттік мекемелер мен инвестициялық фирмалардың проблемаларын сауықтыру мен реттеуге арналған негіздер (принциптер)» директивасы проблемалық қаржы мекемелерін реттеу жөніндегі отандық саясат үшін ең қолайлы үлгі болып табылады, ол ЕО ұлттық мемлекеттерінің орындауы үшін міндетті болып табылады. ХВҚ жүргізген Қазақстандағы FSAP қаржы секторының алдыңғы бағалауы кезінде сол кезде банктік реттеуші болған Ұлттық банктің тәуелсіздігі проблемасы байқалды. Бұл 2014 жыл болатын. Онда «Ұлттық банк Төрағасы мен Төрағаның орынбасарларын Президент ең аз мерзімге тағайындайды, алайда заңда олардың өкілеттік мерзімі ішінде лауазымынан шеттетілуінің себептері көрсетілмеген және жұмыстан босату себептерін жария ету міндеті жоқ». 2024 жылға арналған FSAP есебінде бұл тезис ҚНДРА-ға қатысты қайталанады. Біздің пікірімізше, банктер туралы заңда банктік реттеушінің тәуелсіздігі нақты жазылуы тиіс. Қаржы нарығын реттеуші басшысын тағайындау және мерзімінен бұрын жұмыстан босату парламентте жария келісу арқылы жүргізілуі тиіс деп есептейміз. Бұл әсіресе мерзімінен бұрын жұмыстан босату кезінде маңызды, бұл жағдайда парламентте мерзімінен бұрын жұмыстан босату себептері талқылануы тиіс» дейді Мұрат Темірханов
