Еуразиялық экономикалық комиссия коллегиясының төрағасы Бақытжан Сағынтаев Ulysmedia.kz тілшісімен кездескен кезде «Қазақстан экономикалық одақтағы баж салығынан түсетін табысты арттыруға күш салып жатыр ма?» деген сұраққа жауап берді.
«Ресей мен Украина арасындағы соғысқа байланысты бұл әңгіме 2022 жылы басталған. Өйткені тауарлар қазір Қазақстан мен Қырғызстан арқылы кіріп жатыр (экономикалық одақ елдеріне – авт.) Сол кезде бұл мәселе көтерілген. Қазақстан тарапы да айтты. Еуразия экономикалық комиссияда қаралды. Қазір тауар ағынының бәрі өзгеріп жатыр. Сол себепті бұл премьерлердің кеңесінде, тіпті мемлекет басшылары тарапынан да ұсынылған болатын. Сол жерде тиісті әдістеме жасау керек деген тапсырма болған. Сол арқылы шешу керек дескен», – деді Сағынтаев.
Сол әдістеме бойынша Қазақстанның үлесі қанша болуы керек? Бұл сұраққа жауап берген Сағынтаев осы мәселе көтерілген кезде Ресей мен Беларусь тарапы бұған қарсы шыққанын айтады.
Бақытжан Сағынтаевтың айтуынша, Қазақстанның кеден бажынан алатын табысы қазіргіден жоғары болуы керек.
«Бірақ солай екен деп алып кете алмайсыз. Ол белгілеген шешімімен, есебі шығуы керек. Одақта бәрі консенсуспен қабылдануы керек. Бір мемлекет қарсы болса, ешқандай шешім өтпейді», — дейді ол.
Сағынтаевтың айтуынша, ЕАЭО-та бұл мәселені жауып қойғысы келетіндер көп болғанмен, жұмыс жүріп жатыр.
ЕАЭО-дағы кедендік баж мөлшері Бірыңғай кедендік тариф (БКТ) негізінде айқындалады. Бұл тариф әртүрлi тауарлар үшiн олардың СЭҚ ТН кодына (сыртқы экономикалық қызметтiң тауар номенклатурасына) байланысты баж ставкаларын белгiлейдi. Баж мөлшері сондай-ақ ставка түріне (адвалорлық, ерекше, аралас) және тауардың кедендік құнына байланысты2024 жылы Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) кедендік әкелу баждарының сомасын белгіленген ережелерге сәйкес есептеп, бөлді.
- Ең көп үлес (85%) Ресейге тиесілі,
- Қазақстан шамамен 7%,
- Беларусь — 4,8%,
- Қырғызстан — 1,9% және
- Армения — 1,2% алды.
- Бұл түсімдер жылына 45,6% -ға өсіп, 15 млрд, АҚШ долларына жетті.
Бұл мәселе ЕАЭО-да 2022 жылдан бастап ашық айтыла бастады.. Қаржы министрлігі ұсынған деректерде Ресей мен Беларусь импорты Қазақстан, Қырғызстан және Армения жері арқылы жеткізілетіні айтылған. Баж салымын қайта қарау керек деген ұсынысқа осы фактор себеп болса керек.
Сауда және интеграция министрі Арман Шаққалиев 2025 жылдың қаңтар айында ЕАЭО елдері арасындағы кедендік баждарды қайта қарау бойынша жұмыс барысына түсініктеме берді.
Министр Қазақстан ЕАЭО-дағы кедендік баж салығынан түсетін кіріс үлесін 6,99% -дан 8,5% -ға дейін ұлғайтуға ниетті екенін мәлімдеді.
Министрдің айтуында, бұл табыстарды бөлу әдістемеге сәйкес реттеледі.
Әрбір елдің ЖІӨ көрсеткіштері, тауар айналымының көлемі және кедендік рәсімдер назарға алынады.
Арман Абайұлының айтуынша, бұл мәселе күн тәртібінде тұр.
«Өткен жылы Еуразия экономикалық одақтың жұмыс тобында бірнеше талқылау өтті. Методология жағынан кедендік баж салығын арттыруға байланысты 2-3 нұсқа бар. Бірақ 15 немесе 20 пайызға көтереміз деп нақты айта алмаймын. Өткен жылы үкімет деңгейінде үкіметаралық отырыс өтіп, коллегияның жауапты мүшесі баяндама жасады. Бұл мәселе біздің жоспарымызда бар. Себебі әлемдегі геосаясат өзгерді және сауда жағынан өзгерістер болып жатыр», – деді ол.
Экономистердің айтуынша, Украинадағы соғыс басталғалы бері жеткізу тізбегі өзгерді және Қазақстанның шекарасы арқылы ортақ нарыққа тауарлар көп келе бастады.
Демек, Қазақстанның жалпы пайдадағы үлесі де ұлғайтылуы тиіс.
Қазір бұл мәселе Парламенттік деңгейде де жиі айтылып жүр.
Ресей Федералдық кеден агенттігі сауда статистикасында 2025 жылдың бірінші тоқсанында Ресей негізінен минералды өнімдер экспортының төмендеуіне байланысты сыртқы сауда айналымының қысқаруына тап болды. Дегенмен, импорт, әсіресе машиналар мен жабдықтар сегментінде тұрақты болып қалды. Азиялық өңір тауар айналымының аздап төмендегеніне қарамастан, Ресей саудасында негізгі рөл атқаруды жалғастыруда.
Нақтыласақ; aa.com.tr сайтында.
«РФ сыртқы сауда профициті 2025 жылдың бірінші тоқсанында өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 17,8% -ға — 31,8 млрд долларға дейін қысқарды. Бұған Ресейдің Федералдық кеден қызметінің (ФКҚ) деректері дәлел. Кедендік статистика деректері бойынша 2025 жылғы қаңтар-наурызда Ресей Федерациясының сыртқы сауда айналымы 158 миллиард долларды құрады және 2024 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда 4,2% -ға қысқарды, оның ішінде экспорт — 94,9 миллиард доллар (6,8% -ға төмендеу), импорт — 63,1 миллиард доллар (0,1% -ға өсу)», — делінген ведомство хабарламасында.
2024 жылдың үш айында Ресейден экспорт 101,8 млрд долларды, ал елге импорт 63,1 млрд долларды құрады.
«2025 жылғы қаңтар-наурызда ресейлік экспорттың негізі дәстүрлі түрде минералды өнімдер болды, олардың экспорттың тауар құрылымындағы үлес салмағы 58,5% -ды құрады», — делінген хабарламада.
2024 жылдың соңында Мәжіліс депутаты Депутат Ерлан Саиров бюджет тапшылығын Қазақстанның ЕАЭО бойынша кедендік түсімнен алатын үлесі арқылы толтыруды ұсынды. Ол үшін елдің кедендік түсімнен алатын үлесін арттыру қажет деп санайды.
Келесі сарапшы Мақсат Халық ЕАЭО қабырғасында «Баж салығындағы үлесімізді 7 пайызбен шектеп отырғандар кімдер?» деген сұрақтың жауабы ашық айтылуы тиіс екенін айтады. Оның айтуынша, ЕАЭО-дағы әрбір шешімді одаққа мүше елдер экономикалық шешім деп қабылдаса, Батыс елдері де саяси шешім деп қабылдайды. Сарапшының айтуынша, бұл мәселені Парламент қана мақұлдайды. Парламентте өткен жылдан бері бұл мәселенің ашық айтыла бастауы сеңнің қозғалғаны. Бұл мәселе бірер жылдың ішінде ғана шешілетін мәселе емес. Себебі одақтың наны мен өзегі, ЕАЭО-ның инвестициялық тартымдылығы да осы кедендік баж салымдарына тәуелді болып тұр.
«Қазақстан жағы өз ұсынысын табанды түрде қорғауы тиіс», — дейді Мақсат Халық.
