ДБ Қазақстанда құны 5 трлн доллардан асатын 46 мыңнан астам игерілмеген кен орны бар: Өнімді бөлу туралы келісімдердің құпиялылығы тәуекелдерді күшейтеді.
2025 жылы АҚШ, Франция, Германия және Финляндияның геологиялық қызметтерінің басшылары Қазақстанның Ұлттық геологиялық қызметіне аудит жүргізеді.
Республикаға сондай-ақ бірнеше миссиямен британдық BGS геоқызметі келеді. Бұдан басқа, МГК британдық геологиялық қызметтің қатысуымен Ұлыбритания үкіметінің гранты қаражатына Қазақстанның цифрлық геологиялық картасын жасауды жоспарлап отыр. Сонымен қатар, француз BRGM геоқызметі келесі жылы тау-кен өнеркәсібі қалдықтарын қашықтықтан зондтау, геохимия, болжамды картаға түсіру және кәдеге жарату бойынша мамандар үшін семинарлар өткізеді.Финляндия сондай-ақ деректер базасын және геоақпараттық жүйелерді дамытуда қолдау көрсетеді. Сарапшылар Қазақстанның геологиялық барлауына шетелдік инвестицияларды тарту елдің бай табиғи ресурстарына негізделген деп есептейді. Геология саласының жүргізілетін аудиті АҚШ пен еуропалық елдерге Қазақстанның минералдық-шикізат әлеуетін егжей-тегжейлі зерделеуге, өндіру перспективаларын бағалауға және болашақ инвестициялардың тәуекелдерін төмендетуге мүмкіндік береді.
Премьер-Министр Олжас Бектенов геологиялық барлауға шетелдік инвесторларды белсенді тарту қажеттігін жиі айтады,
Үкіметке осы бағыттағы жұмысты жеделдетуді тапсырды.
Шетелдік компаниялар келесі жылы қазақстандық жер қойнауына аудит жүргізеді.
2024 жылдың соңында Үкімет отырысында Олжас Бектенов президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2026 жылға дейін геологиялық зерттеулер алаңын 1,5 млн-нан 2,2 млн шаршы км. дейін ұлғайту міндетін қойғанын еске салды.
Үкімет басшысының айтуынша, зерттелген жер қойнауының көлемі 2 млн шаршы км. жетті.
Қазақстандық сенатор Андрей Лукиннің айтуынша, Қазақстан өте қымбат металдардың иесі. Ең қымбаттарының бірі — осмий-187. Ашық деректерге сәйкес, осмий-187 элементінің 1 г 10-ден 200 мың долларға дейін болуы мүмкін. Сенатор Андрей Лукин атап өткендей, Қазақстан табиғи шикізаттан алынатын осмий-187 моноизотопының жалғыз өндірушісі және ұстаушысы болып табылады. Металл жезқазған мыс кенін қайта өңдеу кезінде пайда болатын қалдықтардан алынады.
«Өндірістің табысты болуы үшін бірқатар, оның ішінде инвестициялық, экологиялық проблемаларды шешу және салаға озық технологияларды енгізуді қамтамасыз ету қажет», — деп атап өтті Лукин.
Ол жер қойнауын геологиялық зерттеуге лицензия беру процесін жеңілдетуді ұсынды, себебі бюрократиялық кедергілерді азайту және лицензия алу рәсімдерін оңтайландыру, оның пікірінше, саланың инвестициялық тартымдылығын арттырады. Бұдан басқа, ол кейбір сирек кездесетін және жерде сирек кездесетін металдардың баланстық қорларына қолжетімділікті ашу қажеттігі туралы мәлімдеді, себебі, оның айтуынша, көптеген кен орындары КСРО кезінен құпияландырылған.
Қазақстан ресурстарына АҚШ, ЕО, Қытай және Оңтүстік Корея бұрыннан назар аударған.
Этноұлттық стратегиялар агенттігінің директоры Александр Кобринский журналистермен кездескен кезде Қазақстандағы сирек кездесетін металдарға қатысты жағдай мұнай саласының сценарийін қайталау қаупі бар екенін, онда шетелдік инвесторларға тәуелділіктен ел көмірсутектерін өндіруге бақылауды іс жүзінде жоғалтқанын айтты. Өндіруші қуаттардың басым бөлігі (70,5%) ұзақ мерзімді инвестицияларға емес, жылдам және арзан өндіруге бағдарланған шетелдік компанияларға тиесілі. Мұнайға ұқсас өндірілетін сирек кездесетін металдардың көп бөлігі шетелдік компаниялардың бақылауында болуы мүмкін, бұл Қазақстанның өз ресурстарынан барынша пайда алуына күмән туғызады. Өнімді бөлу туралы келісімдердің құпиялылығы мұнайдағыдай осы тәуекелдерді күшейтеді.
Қазақстаннан миллиардтаған капитал ағыны экономикалық саясатты қайта ойластыруды талап етеді. Инвестициялар емес, ресурстарды сатып алу болып табылатын шетелдік инвесторларды тарту елді жер қойнауын игеруден түсетін негізгі пайдадан айырады.
«Шикізат экспортына негізделген ағымдағы модель шетелде пайданың басым бөлігін қалдыра отырып, шамалы ғана салық түсімдерін әкеледі. Бұл тұтас мемлекеттердің экономикалық тонау оқиғаларын еске салады», — депті Кобринский.
Сарапшының пікірінше, қысқа мерзімді әлеуметтік жобаларға бағдарланудың орнына ішкі инвестициялар мен шикізатты өз бетінше өңдеуге бағытталған экономикалық даму тәсілдерін стратегиялық қайта қарау қажет. Бұл елеулі салымдарды талап етеді, бірақ Қазақстанды шикізат қосымшасына айналдыру қаупі төнген қазіргі жағдайдан айырмашылығы ұзақ мерзімді өсім мен гүлденуді қамтамасыз етеді.
Ал қоғам қайраткері Төлеутай Рахимбековтың айтуынша, жақында ғана Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында сирек кездесетін металдардың бірегей кен орны (ЖСМ) табылғаны туралы хабар келіп түсті.
Ол хабарларда тек екі сан көрсетілген:
Біріншіден, кендегі жалпы қорлар 20 млн тоннаға бағаланады;
екіншіден, бұл кен орнында ЖСМ құрамы орташа алғанда 700 грамм/тоннаны құрайды.
«Қарапайым есеп көрсеткендей, ЖСМ қоры 14 мың тоннаға бағаланады.
Мен осындай мөлшердегі ЖСМ шамамен құны 14-тен 140 трлн АҚШ долларына дейін өзгеруі мүмкін деп ойладым! Триллион АҚШ доллары, достар», — дейді Т. Рахимбеков әлеуметтік желідегі парақшасында.
Бәрі салыстырмалы түрде танылады.
Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, 2024 жылы Қазақстан экспортының жалпы көлемі 81,6 млрд АҚШ долларын құрады. Оның ішінде мұнай экспорты — 42,7 млрд, АҚШ доллары.
«Яғни, ЖСМ қоры Қазақстаннан жүзжылдықтар бойы экспортқа жетеді.
Егер ХХ ғасыр мен ХХІ ғасырдың бірінші тоқсаны халықаралық саудада мұнай басым болған кезде өтсе, онда осы ғасырдың қалған жылдары мен кейінгі ғасырларда ЖМР көшбасшылыққа шығады.
Бұл адамзаттың жоғары және жасыл технологияларға көшуіне байланысты ЖМТ-ға әлемде өсіп келе жатқан сұранысқа негізделген.
Расында да, Қазақстан Құдай Тәңірдің батасы астында! Енді Құдай бізге осындай байлықты ақылмен игеруге берсін!», — дейді Т. Рахимбеков.
