Салық заңнамасындағы өзгерістер қарсаңында бұл мәселе кәсіпкерлер үшін аса өзекті болып отыр. Жаңа жобаны жұрт назарына ұсынып отырған жұмыс тобы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «бизнестің бөлшектеніп кетуіне жол бермеу қажет» деген тапсырмасын басшылық алды. Нарықта бизнестің трансформацияға дайын еместігі көпке дейін жабық тақырыпқа айналып келді. Заңнамада бекітілмеген, алайда салықтан жалтарудың мұндай тәсілін кәсіпкерлер жиі қолданады.
Әзірге нақты құқықтық өлшемдер болмаса да, билік салықтық жүктемені азайту схемаларына бақылауды күшейтуді жоспарлап отыр
Бухгалтерлік есеп және салықтық кеңес беру саласындағы сарапшы Мираида Шахарова қазақстандық құқықта «бизнесті бөлшектеу» терминінің заңнамалық тұрғыдан айқын бекітілген дефинациясы жоқ екеніне назар аударады
«Қазіргі уақытта Қазақстанның Салық кодексінде» бизнесті бөлшектеу «термині ресми түрде айқындалмаған. Жеке бұзушылық ретінде бұл ұғымның заңды күші болмайды, яғни салық органдары бизнесті бөлшектеуге деген күдік негізінде ғана тексеру жүргізе алмайды. Алайда кәсіпкерлер тікелей тыйым салудың жоқтығын белсенді пайдалануда. Мысалы, олар бір сауда нүктесінде немесе кафеде бірнеше ЖК тіркейді, осылайша түсімді бөледі. Сондай-ақ, қызметкерлер бір компанияда ресми түрде жұмысқа орналастырылған, бірақ іс жүзінде бірнеше байланысты ЖК мен ЖШС-де жұмыс істейтін немесе мүлдем ресімделмеген схема кеңінен таралған «, — деп түсіндірді Шахарова.
Кәсіпкерлер салық міндеттемелерін оңтайландыру және артықшылықты салық режимдерін сақтау үшін бизнесті бөлуге жиі жүгінеді. Бірнеше заңды тұлғаларды немесе ЖК құру ҚҚС бойынша міндетті тіркеуді болдырмауға, әлеуметтік аударымдарды азайтуға және салықтық тексерулер мүмкіндігін азайтуға мүмкіндік береді. Мемлекеттік органдар мұндай практиканы салықтарды төлеуден жалтару ретінде қарастырады және аффилиирленген құрылымдарды анықтау үшін жаңа критерийлердің көмегімен бақылауды күшейтуді жоспарлап отыр.
Салықтық тексерулердің тәуекел аймағына кім түседі?
Ашық дереккөздердің деректеріне және халықаралық тәжірибеге сілтеме жасай отырып, Мираида Шахарова бизнесті жасанды ұсақтау белгілерін анықтаған кезде салық органдары бағдарлануы мүмкін бірнеше негізгі критерийлерді атап өтті:
● Бірнеше компаниялар үшін бір мекенжай, сайт және байланыс деректері.
● Қызмет түрі бірдей және иелері бірдей компаниялар.
● Байланысты қатысушылар — жаңа ЖК/ЖШС ашатын, бірақ іс жүзінде бір бизнес-құрылым шеңберінде жұмыс істейтін туыстары немесе қызметкерлері.
● Жалпы қызметкерлер, бухгалтерия, заңгерлер, мүлік.
● Бірдей контрагенттер және күмәнді қаржы ағындары.
● Жеңілдікті салық режимдерін жүйелі пайдалану.
● Есептілікті бір IP-мекенжайдан жіберу.
Бұдан басқа, бизнесті бөлшектеуді анықтау үшін жаңа критерийлер енгізіледі. Осы жылдың наурыз айынан бастап бақылау-кассалық машиналарды (БКМ) пайдаланудың жаңа регламенті күшіне енеді. Жаңа талаптарға сәйкес барлық кассалық операциялар олар жүргізілгеннен кейін бір сағат ішінде салық органдарында тіркелуі тиіс. Маңызды жаңалық — кассалық аппараттардың геолокациясы туралы деректерді міндетті түрде беру.
Салық кеңесшісінің пікірінше, қазір бизнеске аудит жүргізіп, оның құрылымын тексеріп, ЖК мен ЖШС арасында, әсіресе, егер олар сол компанияларда жұмыс істейтін туыстарына немесе қызметкерлерге тіркелген болса, ықтимал қиылыстарды анықтайтын уақыт келді.
Егер бизнес бір-бірін қайталаса, оларды біріктіріп, функцияларды қайта бөлудің маңызы бар. Егер бөліну ақталса, онда әрбір компанияның тәуелсіздігін құжатпен растау маңызды: олардың жеке құрылымдары болуы және әрқайсысы дербес және өзін-өзі қамтамасыз ететіндей қиылыспауы тиіс. Сондай-ақ барлық құрылымды неғұрлым тиімді және қауіпсіз етуге көмектесетін салық режимдерін қарастырған жөн.
Шахарова сондай-ақ отбасылық бизнесте туыстық байланыс фактісі салықтық маневр жасаудың дәлелі болып табылмайтынын баса айтады. Мысалы, ерлі-зайыптылар некеге тұрғанға дейін тәуелсіз компаниялар құрып, оларды басқаруды жалғастыра алады. Сондықтан бизнесті бөлшектеуді тану үшін нақты критерийлердің жиынтығын ескеру қажет.
Сарапшылардың келесі тобының айтуынша, бизнестің 200 компанияға бөлшектеніп кеткен жағдайы жиі кездеседі. Бірақ сол 200 компанияның табысы лимиттен аспаса салық сомасы сол деңгейде қалады. Бизнеске табысы шекті мәннен аспайтын 100 түрлі субьекті үшін бөлек-бөлек салық төлегеннен бір нүкте арқылы төлеген тиімді. Шағын бизнестің жұмысын тым жоғары салықпен реттеудің қажеті жоқ. «Оның көлеңкеге кетіп қалмай, заңды жұмыс істеуінің өзі үлкен жетістік. Төмен салық жүктемесі кәсіпкерге өз компаниясын дамытуға, көп ақша салуға көмектесуге тиіс. Алғашқы кезеңде күш жиып, қаржы жиып алған кәсіпкер трансформациядан қорықпайды» дейді алматылық кәсіпкер Олжас Мамадәлі.
2023 жылдың соңына дейін жеке кәсіпкерлік субьектілері (ЖК) және шағын бизнес үшін мораторий жарияланды, табыс салығынан босатылды. Ал орта бизнеске мұндай жеңілдіктер жасалған жоқ. Кәсіпкер шағын және орта бизнеске қатысты ортақ түсінік қалыптастырмауымыз керек. Екеуінің ара-жігін айқындап алудың маңызы жоғары.
