Тоқсаныншы жылдары кезінде бірнеше қара малдың құнына бағаланған нысандар уақыт өте бірнеше есе бағаға мемлекетке қайта сатылды.
Бұл жағдай өткен жылы тағы қайталанды.Өткен жылы еліміздің біраз аймақтарындағы жылу электр стансиялары істен шығуы алдыңғы толқындағы жекешелендіру науқаны кезіндегі жіберіп алған кемшіліктерімізді көз алдымызға жайып салды.
Біз мұны не үшін еске алып отырмыз?
Өйткені жекешелендірудің жекелелендірдің кезекті тоқсаны басталғалы тұр. Өткен аптада ғана бұл жолы қандай нысандардың саудаға салынатынын сараптап жазғанбыз.
Кезекті толқын бізге тағы да жауапкершілік жүктейін деп тұр. Халықтың әлеуметтік жағдайына тікелей әсер ететін нысандардағы мемлекеттің үлесі туралы мәселе тағы да алдымыздан шықты. Кейбір сарапшылар бұл нысандарда мемлекет үлестен бірден емес, кезең-кезеңімен шығуы керектігін айтып жатыр.
Ұлттық экономика министрлігі «2021–2025 жылдары жекешелендіруге жататын республикалық меншіктегі ұйымдардың тізбесін» жариялап, өңір басшылары әкімдікке қарасты кәсіпорын-компанияны өзі қалаған кәсіпкерге беріп, онымен МЖӘ келісіміне отыра алатынын айтты.
«Жергілікті атқарушы органдар: біріншіден, көрсетілген нысандарды мемлекеттік-жекешелік әріптестік нысанында өткізе алады. Екіншіден, қажет болған жағдайда осы қаулыға 2-қосымшада көрсетілген заңды тұлғаларды сауда-саттық өткізбестен тарата алады», — делінген «Жекешелендірудің 2021–2025 жылдарға арналған кейбір мәселелері туралы» Үкіметтің жаңа қаулысы жобасында.
2021–2025 жылдары 137 республикалық меншік жекешелендіру тізіміне ілініп отыр. Болашақта тізбесі кеңеюі ықтимал. Ірі ұлттық компаниялар бұл қатарға кірмеген, олар ірі инвесторлармен әріптестікте не ІРО-ға шығу жолымен жекешелендірілмек.
Сарапшылар бағдарлама жүзеге асырылған 4 жыл ішінде 503 нысан сатылғанын, мемлекеттің экономикадағы үлесі 16,2%-ға дейін төмендегенін айтып отыр. 503 нысанды өткізуден мемлекетке 534,1 миллиард теңге табыс түскенін Қаржы министрлігі хабарлады.
Алайда халықта үміттен гөрі күдік басым. Әсіресе, әлеуметтік маңызы бар мекемелерді жекеменшікке беру олардан біржола қол үзгенмен тең деген ойда тұрғындар.
«Енді сол науқанды қайта жүргізуге не себеп болды?», — деген сауалға Үкіметтің жекеменшікті бәсекеге тарту қабылданып жатқанын алға тартады, жекешелендіруді заңдастыратын келісімдердің жұртқа ашық жарияланау керек екенін сарапшылар жиі айтады.
Жекешелендіру нәтижесінде жоспарланғаннан көп қаржы алынды деген пікір бар. Бірақ сатылатын нысандарды кім бағалайды деген сауал әлі күнге дейін жұмбақ.
Сарапшы Мағбат Спановтың айтуынша төртінші толқынның алдыңғыларына қарағанда қалталы, нарықтың беталысын аңгарып, табыстың дәмін біліп қалған толқын. Оның айтуынша, әлеуметтік-стратегиялық нысандарды жеке меншікке сатқан кезде біраз жайттарды қайта қараған дұрыс.
«Бізге ұлттық инвесторларды қалыптастыратын кез келді. Қазіргі бизнесті 1990 жылдардағы бизнеспен салыстыруға болмайды», — дейді Мағбат Спанов.
Ал келесі сарапшы Замир Қаражанов та бұл пікірді қолдайды. Күлшелі кәсіпорындарға қызығатын топ жетеді. Қазір сирек кездесетін пайдалы кен орындарының картасы жасалып, жекеге берілуге дайындалып жатыр. Бірақ олардың қандай шартпен берілетіні әзірге құпия. Мемлекет оны ашық айтқан жоқ. Ал халық олардың жабық есік жағдайында сатылып кеткенін қаламайды. Комиссия құрамы тек үкіметтің экономикалық блогынан емес, тәуелсіз сарапшылардан да тұруы керек деген пікір әр жерде айтылып қалады.
З. Қаражанов айтып өткендей, бізге ауыл шаруашылығына инвесторлар іздейтін кез келді. Бос жатқан жерлер мемлекет иелегіне қайтып жатыр. Мемлекет нарықтың мәртебесін анықтап алу керек. Олардың иесі кім болса да мемлекеттік саясаттың шеңберінен шығарып алуға болмайды.
З. Қаражановтың айтуынша, жекешелендірудің өткен кезеңінде сатылады деген бірнеше нысан сатылмай қалды. Мысалы, «Қазақфильм» киностудиясының өзі 2016 жылдың аяғына дейін жекешеленіп кетуі тиіс еді. Өткен жылдары да осы мәселе қайта көтеріліп , қайта басылды. Демек,үкіметте бұл бағытта нақтылап алатын мәселелер баршылық.
